Przyjęcie raportu o stanie miasta, a tym samym udzielenie votum zaufania dla prezydenta Piotra Grzymowicza – to jeden z najważniejszych punktów środowej (24.06) sesji Rady Miasta Olsztyna.
„Raport o stanie gminy” to nowym instrument oceny pracy władz samorządowych. Tegoroczna edycja Raportu jest drugim dokumentem tego typu dokumentem. Przyjęcie raportu o stanie miasta oznacza udzielenie prezydentowi votum zaufania.
– Najtrudniejsze decyzje w kierowaniu miastem nie dotyczą tego „co zrobić?”, ale tego „czego nie robić”, inaczej mówiąc – z czego zabrać pieniądze i jak ustawić wydatkowe priorytety. Każdy, kto dotknął tego problemu, wie, o czym mówię. – tak o raporcie opowiadał prezydent Olsztyna Piotr Grzymowicz – Jedno jednak może cieszyć – budżet Olsztyna jest zrównoważony i przekracza 1,3 miliarda złotych. Warto też przy okazji zwrócić uwagę, że wydatki inwestycyjne stanowią ponad 13 procent, więc trudno mówić, że miasto wydaje wszystkie pieniądze na inwestycje. Tradycyjnie, najwięcej pieniędzy wydajemy na edukację i wydatki te są w zbyt małym stopniu rekompensowane przez subwencje oświatową, o czym już wielokrotnie mówiłem. Brak należnej rekompensaty powoduje, że pomimo tego, że są to zadania administracji rządowej zlecane administracji samorządowej, gmina musi dopłacać do edukacji coraz więcej własnych środków uszczuplając możliwości finansowania innych zadań. To tylko jeden z problemów, a jest ich więcej i kolejne pojawią się przy obliczaniu skutków pandemii.
Raport o stanie miasta 2019 miał za zadanie pokazać aktualny obraz Olsztyna, dynamikę jego rozwoju oraz stopień realizacji Strategii Rozwoju Miasta Olsztyna oraz towarzyszących Strategii sektorowych planów i programów. Lektura Raportu pozwala spojrzeć na Olsztyn poprzez skalę różnorakich zadań, jakie ma do spełnienia jednostka samorządu terytorialnego. Sens realizacji tych zadań sprowadza się do oczywistej potrzeby zaspokajania życiowych potrzeb mieszkańców oraz podnoszenia jakości ich życia.
Analizując Raport trzeba zwrócić na ujawniające się tendencje oraz wskaźniki, które mogą być zarówno powodem do satysfakcji, jak i na te, które mogą niepokoić.
DEMOGRAFIA/BUDŻET
Przeglądając dane demograficzne można zauważyć rozbieżność w liczbie mieszkańców zameldowanych (wynikająca z danych własnych), w porównaniu do danych Głównego Urzędu Statystycznego. Na dzień 30.06.2019 r. wg GUS liczba ludności w Olsztynie wyniosła 172 194, natomiast wg danych UMO to 163 001 osób (meldunek stały i czasowy). To rozbieżność wynikająca być może z innej metodologii liczenia.
Równolegle do zmniejszania się liczby mieszkańców Olsztyna widać, jak wzrasta liczba mieszkańców Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Olsztyna. Prognozowany przyrost mieszkańców MOF w roku 2030w porównaniu do roku 2020 wynosi prawie 4 tysiące, co potwierdza fakt „rozlewania się” miasta na sąsiednie gminy. Warto także zauważyć bardzo niski stopień bezrobocia, który na koniec roku 2019 zamknął się liczbą 2,7%.
Olsztyn od lat operuje budżetem zdecydowanie przekraczającym miliard złotych. W 2019 roku dochody i wydatki budżetowe zamknęły się kwota 1,31 mld. Jednocześnie miasto pozyskało potężne środki zewnętrzne w wysokości 886,9 mln zł. Wsparcie środkami zewnętrznymi dotyczyło 9 obszarów aktywności i objęło 79 projektów. Warto zwrócić uwagę, że 21 projektów o łącznej wartości 34,4 mln zł dotyczyło edukacji.
GOSPODARKA KOMUNALNA, PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ, ŚRODOWISKO
Coraz większym problemem, przed jakim staje miasto jest mieszkalnictwo komunalne. W roku 2019 w 4 140 lokalach komunalnych zamieszkiwało około 5% ogółu mieszkańców Olsztyna. Substancja mieszkaniowa jest w dużym stopniu zdegradowana, a potrzeby w tym zakresie są duże.
– Z tych względów rozpoczęliśmy gruntowną modernizację tzw. „samotniaka” przy ulicy Niepodległości 52/58, w którym powstaną 84 lokale mieszkalne. – dodaje prezydent Grzymowicz.
Jednak największym problemem jest zadłużenie najemców, które zamknęło się kwotą przeszło 52,3 miliona złotych. Ponadto na dzień 31 grudnia 2019 r. do realizacji pozostawało 561 wyroków sądowych orzekających eksmisję z przyznanym uprawnieniem do najmu socjalnego lokalu. Kwota wypłaconych przez Gminę Olsztyn odszkodowań za niedostarczenie lokalu na potrzeby najmu socjalnego w 2019 r. wyniosła 660 025 zł.
Raport pokazuje, że gospodarka komunalna i zaopatrzenie mieszkańców w podstawowe media oraz zabezpieczenie komunikacji publicznej przebiega bez większych zakłóceń. Zadania te są realizowane przez spółki komunalne (MPEC, PWIK, MPK), a w przypadku odbioru odpadów przez spółkę ZGOK, w której Gmina Olsztyn ma większościowy udział. Spółki posiadają swoje plany rozwojowe, które z duża skutecznością realizują. Pewne zaniepokojenie może wzbudzać fakt, że liczba osób wskazywanych w deklaracji o opłacie za gospodarowanie odpadami – po podwyżce opłat, od kwietnia 2019 r. – zmalała o blisko 1,5 tys. osób. Na koniec roku wynosi ona 143 587 osób. Skłania to analiz, co do zasadności wybranej metody naliczania opłat i jej ewentualnej zmiany np. wg. zużycia wody.
Analizując Raport nie sposób zauważyć, że inwestycje w komunikacją publiczną przynoszą dobre efekty, bo wg szacunków w 2019 r. w autobusach miejskich i tramwajach przewieziono 43 530 954 pasażerów. Na zakup usług przewozowych Gmina wydała 104 mln zł. Jednocześnie w roku 2019 kolejnych 25 przystanków wyposażono w tablice elektronicznej informacji pasażerskiej, a system wzbogacił się o 11 biletomatów. Swoje miejsce na rynku komunikacyjnym zdobył także Olsztyński Rower Miejski. Użytkownicy roweru miejskiego wykonali ponad 220 tys. przejazdów, pokonując ok. 546 tys. km. Pomagał w tym fakt, że łączna długość ścieżek rowerowych wzrosła do 101 km.
Dbałość o jakość przestrzeni publicznej powoduje, że na terenie Olsztyna znajduje się 300 ha gminnej zieleni urządzonej, w tym: 15 parków, liczne skwery, zieleń osiedlowa oraz przyuliczna.
– W omawianym roku łącznie posadziliśmy ponad 2 000 drzew i powyżej 90 tysięcy sztuk krzewów. – opisuje prezydent Grzymowicz – Osobnym tematem jest dobry stan jakości powietrza. W roku 2019 w strefie oznaczonej jako miasto Olsztyn nie stwierdzono przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu PM10 i benzo(a)pirenu.
Starania o przestrzeń publiczną spowodowały, że Olsztyn coraz częściej jest postrzegany, jako atrakcyjne miasto wypoczynkowe, co wpływa na wzrost zainteresowania branży turystycznej i eventowej. Miasto oferuje 2 700 miejsc noclegowych, a w budowie są trzy nowe hotele, w tym sieciowy hotel „Hilton”. Na największej imprezie lata – Olsztyn Green Festival’u bawiło się ponad 35 tysięcy uczestników.
POLITYKA SPOŁECZNA
Szczególną rolę w życiu miasta ma do spełnienia działalność w sferze zdrowia, opieki społecznej, edukacji, a także kultury i komunikacji społecznej. To jednocześnie potężne wydatki w budżecie Gminy wynikające z rozległości zadań. Pewien pogląd na wymiar działań może dać liczba 106 774 świadczeń zdrowotnych udzielonych w roku 2019 przez Miejski Szpital Zespolony i Przychodnię Specjalistyczną.
Świadczenia w ramach opieki społecznej kosztowały miasto prawie 23 miliony złotych. To bardzo szeroka gama usług skierowana do osób pozostających w trudnej sytuacji życiowej. Szczególne akcenty, zapisane w kierunkowych programach pomocowych, położone są na pomoc rodzinom oraz osobom starszym i wymagającym opieki. Z myślą o tych ostatnich prowadzone są środowiskowe domy pomocy, z których korzysta 647 osób. Domy Pomocy Społecznej w roku 2019 dysponowały 440 miejscami, z których skorzystało 515 osób, a dzienne domy opieki 285 miejscami. W roku 2019 ich pensjonariuszami były 452 osoby. Warto też zwrócić uwagę, że Olsztyn, jako jedno z niewielu miast prowadzi Izbę Wytrzeźwień, która przyjęła w 2019 roku ponad 4,6 tys. osób.
Sytuacja w edukacji, po zawirowaniach wynikających z reformy oświatowej zaczęła się stabilizować. W roku szkolnym 2018/2019 Miasto Olsztyn prowadziło 69 jednostek oświatowych. Do przedszkoli i szkół prowadzonych przez Gminę uczęszczało w roku szkolnym 2018/2019 – 24 598 dzieci i uczniów, a w roku 2019/2020 uczęszcza 25 367 dzieci i uczniów.
Nauczyciele zatrudnieni w szkołach i przedszkolach obsadzają 2 778 etatów. Blisko dwie trzecie (64,44%) nauczycieli posiada najwyższy stopień awansu zawodowego – stopień nauczyciela dyplomowanego. Wysoki stopień przygotowania zawodowego przekłada się na dobre wyniki nauczania w olsztyńskich szkołach. Średni wynik egzaminów maturalnych absolwentów liceów prowadzonych przez Miasto Olsztyn, przekroczył o ponad 2% średnia krajową i wyniósł 93,55%.
W olsztyńskich szkołach funkcjonuje 40 oddziałów sportowych, w których uczy się i doskonali w dyscyplinach sportu 827 uczniów oraz 16 oddziałów mistrzostwa sportowego, obejmujących kolejne 6 dyscyplin. Z tej formy kształcenia korzysta 236 uczniów.
W 2019 roku zapewniono wszystkim dzieciom uczestniczącym w rekrutacji do przedszkoli miejsca w przedszkolach prowadzonych przez Miasto Olsztyn oraz przedszkolach niepublicznych wyłonionych w drodze konkursu ofert.
Poza placówkami gminnymi na terenie miasta funkcjonuje 139 placówek prowadzonych przez inne podmioty. W 2019 roku przekazano do tych placówek łączną kwotę dotacji w wysokości przekraczającą 127 milionów złotych. Jest to bardzo poważna pozycja w budżecie Gminy wymagająca analizy, co do zasadności wydatkowania aż tak dużych środków.
Oceniając stan miasta nie sposób pominąć kultury, która jest spoiwem wspólnotowości miasta. W Olsztynie kultura była realizowana zarówno przez jednostki miejskie, jak i poprzez dotowanie podmiotów niepublicznych. Na całościowy obraz kultury miasta, jak w żadnej innej dziedzinie funkcjonowania miasta, składają się również nieujęte w opracowaniu samorządowe jednostki kultury szczebla wojewódzkiego – Teatr im. S. Jaracza, Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. F. Nowowiejskiego, Muzeum Warmii i Mazur, Biblioteka Wojewódzka oraz Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych.
Gmina Olsztyn jest organizatorem 5 miejskich placówek kultury: Miejskiego Ośrodka Kultury, Miejskiej Biblioteki Publicznej, Olsztyńskiego Teatru Lalek, Biura Wystaw Artystycznych i Olsztyńskiego Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego, na których działalność przeznacza ponad 15,6 mln złotych. Całość działalności kulturalnej finansowanej z budżetu Gminy zamyka się kwotą ponad 18,1 mln złotych. Zasoby instytucji kultury w roku 2019 powiększyły się o zrewitalizowany obiekt dawnej zajezdni trolejbusowej, która po odbudowie stała się częścią Muzeum Nowoczesności w Tartaku Raphaelsohnów.
Warto zauważyć, że olbrzymim zainteresowaniem cieszyła się działalność Olsztyńskiego Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego, które w roku 2019 odwiedziło blisko 87 tysięcy osób. Cieszy także zainteresowanie czytelnictwem – liczba czytelników zarejestrowana w Miejskiej Biblioteki Publicznej w 2019 r. wyniosła 39 768 osoby, a we wszystkich filiach odnotowano 817 391 wypożyczeń. Niezwykle ciekawą inicjatywą okazał się projekt prowadzony przez Miejski Ośrodek Kultury pod nazwą „Autobus Kultury”, z którego skorzystało 2 224 osób i który zaowocował zaproszeniem przedstawicieli MOK do udziału w Ogólnopolskiej Konferencji Wolontariat w kulturze.
Osobnym zagadnieniem związanym z kulturą jest ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego. W Olszynie znajduje się 435 zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych oraz 1 067 obiektów ujętych w gminnej ewidencji zbytków. Prace poprawiające stan zachowania zabytków, współfinansowane z dotacji z budżetu Olsztyna, objęły 20 zabytków i zamknęły się kwotą 590 tys. zł. Dotacje, w różnym wymiarze procentowym w stosunku do kosztów całości zadania, otrzymują wspólnoty mieszkańców, w drodze wyboru wniosków zaopiniowanych przez miejskie służby konserwatorskie. Z każdym rokiem widać poprawiający się stan olsztyńskich kamienic, ale z uwagi na dużą degradację w dalszym ciągu jest to poważne wyzwanie rewitalizacyjne na najbliższe lata.
Olsztyn jest miastem wysoce uspołecznionym. W mieście funkcjonuje 1200 organizacji pozarządowych, z których około 600 aktywnie współpracuje z mieszkańcami. Mieszkańcy aktywnie włączają się w proces konsultacji społecznych. Z różnych form konsultacyjnych, włączając w to Olsztyński Budżet Obywatelski, skorzystało prawie 70 tysięcy osób. Tylko w sprawie lokalizacji stacji roweru miejskiego wypowiedziało się ponad 16 tys. zainteresowanych.
Organizacje pozarządowe były też beneficjentami dotacji na realizację zadań wynikających z Programu współpracy Miasta Olsztyna z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego w roku 2019. Łączna wartość dotacji dla organizacji pozarządowych realizujących zadania publiczne Miasta Olsztyn wyniosła ponad 32,4 mln złotych.
Od lat tradycyjnym obszarem aktywności społecznej jest Olsztyński Budżet Obywatelski. W 2019 roku na zadania w ramach budżetu obywatelskiego przeznaczono kwotę 6,4 mln złotych, która stanowiła 0,5% budżetu miasta z 2018 roku. W roku 2019 w wyborze projektów do realizacji oddano 56 673 głosów. Dla porównania, w roku 2015 było to 14 000 głosów.
Bezpośrednia forma kontaktów jest też realizowana poprzez cotygodniowe spotkania prezydenta i kierownictwa miasta z mieszkańcami. W roku 2019 Prezydent Olsztyna i Zastępcy Prezydenta w ramach cotygodniowych dyżurów odbyli 261 spotkań z interesantami. Najczęściej powtarzającymi się tematami były prośby dotyczące spraw mieszkaniowych, przyznania bądź zwiększenia świadczeń z zakresu pomocy społecznej, umorzenia lub rozłożenia na raty zaległości wobec Gminy a także sprzedaży bądź zamiany gruntów.
BEZPIECZEŃSTWO
Osobnym, ale bardzo Istotnym elementem stanu miasta jest bezpieczeństwo. Wyniki w tym obszarze w roku 2019 uległy poprawie i są co najmniej dobre. Wydatki Olsztyna na ten cel wyniosły ponad 24,6 mln złotych, z czego 17,3 mln zł stanowiły wydatki majątkowe, poniesione w głównej mierze na realizację Projektu Bezpieczny MOF i budowę Regionalnego Centrum Bezpieczeństwa, obejmującego Olsztyn i powiat olsztyński. Może też cieszyć to, że na terenie Olsztyna spadła o 136 przestępstw liczba przestępstw kryminalnych, a ich wykrywalność wzrosła o 8,2 %. Spadek odnotowano również w liczbie wypadków, z poziomu 256 w roku 2018 do 225 w roku 2019, czyli o 31 wypadków mniej.
STRATEGIA ROZWOJU MIASTA OLSZTYNA
Strategia jest kluczowym dokumentem w ocenie realizacji stopnia rozwoju i dalszych perspektyw rozwojowych miasta. Jest to niezbędny element każdego Raportu o stanie gminy. Strategia Rozwoju Miasta Olsztyna 2020 wchodzi w ostatni rok realizacji i z tego względu interesujące jest, jak jej poszczególne cele są realizowane.
W Strategii zapisane są cztery cele strategiczne i związanych z nimi 13 celów operacyjnych. Wykonanie zadań przypisanych poszczególnym celom można uznać za wysokie. W omawianym roku 2019 cele: A (Wzrost poziomu kapitału społecznego), B (Wzrost napływu kapitału inwestycyjnego) i C (Wzrost innowacyjności) zostały osiągnięte na poziomie przekraczającym 100%. Procent wykonania wyniósł odpowiednio dla celu: A – 105,19%, B- 110,41% i C – 100%. Cel D (Rozwój funkcji metropolitalnych) został zrealizowany na poziomie 92,07%. Niepokoić może niski procent wykonania celu D1 (Regionalne centrum komunikacyjne) – 61,74% oraz celu D4 (Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i wysokiej jakości środowiska przyrodniczego) – 72,66%. Natomiast najwyższy wskaźnik wykonania osiągnięto przy realizacji celu D2 (Wzrost dostępności usług publicznych o znaczeniu regionalnym i międzynarodowym) – 130,16%.
Powodem niższych wskaźników mogą być przesunięcia niezbędnych inwestycji, takich jak budowa nowej elektrociepłowni zasilanej paliwem alternatywnym, zakończenie budowy BIO ciepłowni czy też budowa II nitki trakcji tramwajowej. Inwestycje te powinny rozpocząć się w roku bieżącym, podobnie jak budowa nowego obiektu dworca kolejowego realizowanego przez PKP S.A. Te inwestycje powinny wpłynąć na wskaźniki o wartościach niższych niż założone w Strategii.
Polityka miasta i strategiczne decyzje związane z jego rozwojem realizowane są poprzez Uchwały Rady Miasta. W roku 2019 podjęto 262 takie uchwały, z których zrealizowanych zostało 235 uchwał, 27 jest w trakcie realizacji. Uchwały dotyczyły szerokiego spektrum problemów miasta, zarówno tych bieżących, jak i strategicznych. W przypadku 5 uchwał Wojewoda Warmińsko-Mazurski rozstrzygnięciem nadzorczym stwierdził ich nieważność w całości lub części, 2 uchwały zostały przez Wojewodę zaskarżone do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, a 1 uchwała została częściowo uchylona przez Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Olsztynie.
Raport o Stanie Miasta zapewne nie wyczerpuje wszystkich spraw i problemów, jakie dotyczą Olsztyna. Nie ma także jednoznacznej metodologii tworzenia Raportu, wydaje się jednak, że daje on obraz tego jak wyglądało i jak toczyło się życie w mieście w roku 2019. Mam nadzieję, że lektura Raportu pokaże też jak funkcjonowało i jak było zarządzane miasto, i będzie trwałym elementem jego obrazu, pomocnym w kształtowaniu wizji dalszego rozwoju Olsztyna, szczególnie, że miasto wkracza w okres dyskusji i przygotowywania nowej Strategii Rozwoju Olsztyna.
Przeczytaj tutaj cały Raport o stanie miasta – Olsztyn 2019
