40 lat temu, podczas jednej z wycieczek rowerowych, elbląski archeolog Marek Franciszek Jagodziński, dostrzegł na polu w okolicach jeziora Druzno tajemnicze przedmioty. Po ich dokładniejszym obejrzeniu stwierdził, że są to fragmenty naczyń ceramicznych, które mogą pochodzić z okresu wczesnego średniowiecza. To pozornie nieznaczące wydarzenie doprowadziło w konsekwencji do sensacyjnego odkrycia, które pobudziło naszą fantazję i poruszyło badaczy na całym świecie.
Legendarna osada Truso, jedyna wikińska osada na terenie dzisiejszej Polski, została następnie dokładnie rozpoznana przez archeologów, w toku badań prowadzonych w dwóch etapach: w latach 1982-1991 oraz 2000-2008. Miejsce to dostarczyło wyjątkowych zabytków średniowiecznych i obiektów z wcześniejszych okresów, w tym pochodzących z Anglii, Skandynawii, a nawet kalifatu arabskiego. Analizy potwierdziły, że osadę zamieszkiwali przede wszystkim Skandynawowie, o czym świadczy charakterystyczna zabudowa oraz odkrywane wyroby. Ich głównym zajęciem był handel i wyspecjalizowane rzemiosło. Zamieszkujący peryferia tej osady Słowianie zajmowali się rolnictwem, hodowlą i rybołówstwem – tworzyli społeczność usługową w stosunku do Skandynawów ze strefy portowej i centralnej.
Odnalezione podczas wykopalisk narzędzia i przedmioty codziennego użytku są prezentowane w Muzeum Archeologiczno-Historycznym na wystawie „Truso – legenda Bałtyku”. Przeważająca część artefaktów odkrytych podczas badań osady przechowywana jest jednak w muzealnych magazynach. Są one systematycznie analizowane, konserwowane i opracowywane. To długotrwały proces ze względu na bogactwo materiału (około 14 tys. zabytków wydzielonych i 275 tys. masowych – kości zwierzęcych, fragmentów ceramiki). Wyniki tych prac możemy poznawać za pośrednictwem wydawanej przez Muzeum od 2012 roku serii „Studia nad Truso”. Dotychczas ukazały się 3 tomy cyklu. W tym roku, dzięki dotacji Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, opublikowany zostanie tom IV: „Wytwórczość metaloplastyczna z osady w Janowie Pomorskim, stan. 1″. Monografia zawierać będzie analizę artefaktów odkrytych w Truso na tle rzemiosła metaloplastycznego basenu Morza Bałtyckiego. Przybliży procesy związane z produkcją biżuterii, w tym: zastosowanie stopów ołowiu w procesach kupelacji złomu srebra, dodawanie ołowiu do odlewniczych stopów miedzi, a w przypadku występowania w aliażach z cyną – zastosowanie jako spoiwa do lutowania miękkiego. Dopełnieniem prezentowanych zagadnień będzie kompletna rekonstrukcja opisowa warsztatu złotniczego, zarówno pod kątem narzędziowym, jak i stosowanych technologii.
Dzięki realizacji przedsięwzięcia do europejskiej dyskusji o okresie wikińskim wprowadzone zostaną nowe, dotychczas tylko sygnalizowane ustalenia, dotyczące metaloplastyki w Truso. Opracowanie znajdzie się w sprzedaży pod koniec roku. Dodatkowo publikacja w formie elektronicznej zostanie udostępniona na stronie www.muzeum.elblag.pl.
Agnieszka Sławińska
Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu
