„Wolne słowo. Autorzy przeciw autokracji” to gdański pomysł na zagospodarowanie kamienicy przy ul. Długiej 35, która do tej pory służyła rosyjskiemu domu kultury. Budynek po 60 latach przejęło miasto i przekazało na rzecz nowego projektu kulturalnego, który będzie służył m.in. autorom i autorkom ze wschodu tworzącym w Gdańsku.
Wolne słowo jest częścią programu Gdańsk Miasto Literatury, który docelowo, jako Dom Literatury znajdzie swoją lokalizację w sercu Starego Miasta – w dawnej ochronce przy ulicy Sierocej. Na czas remontu budynku przy Sierocej projekt będzie realizowany przy ulicy Długiej 35. Szczegóły projektu przestawiono podczas konferencji prasowej, która odbyła się we wtorek, 10 maja.
– Spotykamy się dzień po obchodach 9 maja, w miejscu, które przez 60 lat służyła najpierw Związkowi Radzieckiemu, a ostatnio Federacji Rosyjskiej za centrum kultury. Długa 35 będzie miejscem projektu kulturalnego o nazwie Wolne słowo. Autorzy przeciw autokracji. To projekt, którego nazwa symbolicznie nawiązuje do zniszczonego przez Rosjan legendarnego charkowskiego Domu Słowo, „pomnika” awangardy i wolności twórczej, który jako reprezentujący skazaną przez agresora na eksterminację kulturę ukraińską stał się jedną z pierwszych ofiar machiny wojennej Putina. My w Gdańsku bardzo mocno wierzymy, że kultura, słowo, literatura jest jednym z nośników życia społecznego, jednym z czynników kształtującym społeczeństwa, narody, wspólnoty – mówiła Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. – W kontekście wojny w Ukrainie decyzja programowa dla działalności w tym miejscu była oczywista. Dla nas istotne jest, aby było to dom słowa, dom wolnego słowa, rozmowy, bo wierzymy, że słowo jest nośnikiem zmiany i idei. Będą się tu odbywały m.in. działania wokół kultury i literatury ukraińskiej. Będziemy angażowali autorów z Ukainy i Białorusi, ale także wszystkich twórców, którzy musieli uciekać ze swoich ojczyzn. Wolne Słowo będzie także centrum programu rezydencyjnego ICORN dla pisarzy uchodźców.
Wolne Słowo. Autorzy przeciw autokracji
Projekt Wolne Słowo jest istotnym elementem programu kulturalnego Gdańska, który w roku 2023 zamierza przystąpić do sieci miast kreatywnych UNESCO w dziedzinie literatury. Nazwa tego projektu nawiązuje zarówno do tradycji Wolnego Miasta Gdańska, jak i do kluczowej dla budowania współczesnych relacji społecznych problematyki wolności słowa (wolności twórczej, prawa do prawdy) jako fundamentalnej wartości ekosystemu demokratycznego, a jednocześnie podstawowego narzędzia przeciwstawiania się propagandzie i dezinformacji, które napędzają reżimy autorytarne. Nazwa Wolne Słowo nawiązuje także do zniszczonego przez Rosjan legendarnego charkowskiego Domu Słowo.
Wolne Słowo to projekt zorientowany przede wszystkim na literaturę, podkreślający jej społeczną przydatność w budowaniu szacunku do praw człowieka i praktycznych umiejętności samodzielnego, krytycznego myślenia, a przez to wspierający odporność na propagandę, wychowanie do obojętności i tresowanie do nienawiści.
Wolne Słowo polegać będzie w praktyce na stworzeniu w najbardziej prestiżowej lokalizacji Głównego Miasta nowego miejsca dialogu artystycznego: księgarni, czytelni, klubu literackiego z programem spotkań z pisarzami i tłumaczami; Wolne Słowo będzie także centrum organizacji nowego (i rozwijanego: ICORN) programu rezydencyjnego, programów współpracy artystycznej (ze szczególnym naciskiem na współpracę polsko-ukraińsko-białoruską), programu wydawniczego, a także redakcją serwisu online poświęconego literaturze.
Działania ciągłe i najważniejsze wydarzenia projektu będą realizowane w pomieszczeniach na parterze i na pierwszym piętrze budynku przy ulicy Długiej 35, gdzie przez ponad 60 lat mieścił się tzw. Dom Rosyjski. Pierwsze wydarzenia zaplanowane w ramach programu Wolne Słowo odbędą się jeszcze w roku 2022 Za program Wolne Słowo odpowiedzialny będzie Marcin Hamkało, pełnomocnik prezydenta Gdańska. Kuratorką jesiennego programu polsko-ukraińsko-białoruskiego w r. 2022 będzie Anna Łazar. Operatorem programu na zlecenie Miasta Gdańska zostanie Gdańska Galeria Miejska.
Spotkanie było także okazją do przedstawienia Marcina Hamkało, pełnomocnika prezydenta ds. programu Gdańsk Miasto Literatury. Który opowiedział szczegółowo o założeniach programu.
– Poprzez programy literackie planujemy włączenie Gdańska do Sieci Miast Kreatywnych / UNESCO. Szefem projektu jest Marcin Hamkało, pełnomocnik ds. programu „Gdańsk Miasto Literatury”, menadżer kultury, nauczyciel akademicki, poeta i literaturoznawca, który wiele lat prowadził Międzynarodowy Festiwal Opowiadania, a później Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu – mówiła Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska.
Gdańsk Miasto Literatury
Projekt Gdańsk Miasto Literatury to nowe zobowiązanie kulturalne miasta, które wynika z przekonania, że kultura książki, a także osoby tworzące literaturę i z niej korzystające w obliczu obecnych trendów kulturowych potrzebują systemowego wsparcia i zasługują na nie. I że do skutecznej realizacji tego zadania potrzebny jest osobny namysł i unikalna strategia.
– Wspólnie z gdańszczanami chcemy sprawić, aby to, co się dzieje w mieście w związku z literaturą, i co jest nią inspirowane, będzie lepiej widoczne w Polsce i Europie. Chcemy, aby gdańska opowieść, która ma swoją tradycję, dziedzictwo się ukazywała aktualna. Aby twórcy, którzy się włączą w działanie projektu czuli się w tym miejscu dobrze i opowiadali miasto wciąż na nowo – mówił Marcin Hamkało, pełnomocnik ds. programu „Gdańsk Miasto Literatury”.
Czemu Gdańsk chce szczególnie wspierać akurat pole literatury?
Bo miasto się samo nie opowie. Bo miasto nie może pozwolić, żeby jego opowieść się zestarzała, żeby przestała być atrakcyjna. Bo opowieść miasta to jego tożsamość, a o tożsamości nie opłaca się zapominać. Bo mądra inwestycja w kapitał kulturowy zawsze przekłada się na wartości społeczne i jest jednym z najbardziej wydajnych akceleratorów sukcesu ekonomicznego.
Co chcemy zrobić?
Chcemy pomóc wzajemnie zobaczyć się ludziom literatury i wspólnie z nimi zastanowić się nad najskuteczniejszymi sposobami wspierania gdańskiego pola literackiego. Chcemy wspierać życie literackie i integrować środowiska twórcze Gdańska. Chcemy sprawić, żeby artyści przyjezdni czuli się tutaj dobrze. Chcemy razem napisać aplikację Gdańska do sieci Miast Kreatywnych UNESCO w dziedzinie literatury.
Jak chcemy to zrobić?
Odbędą się konsultacje środowiskowe (najbliższe spotkanie już w maju). W październiku br. uruchomiony zostanie serwis online poświęcony wydarzeniom literackim w Gdańsku. Przygotowane zostaną wspólne dla gdańskich wydarzeń ogólnopolskie kampanie promocyjne. Nawiązane zostaną relacje międzymiastowe i międzynarodowe. Powstanie aplikacja do sieci Miast Kreatywnych, której celem będzie przyznanie Gdańskowi tytułu Miasta Literatury UNESCO.
Kto realizuje projekt?
W 2022 roku projekt realizuje Gdańska Galeria Miejska, a nadzoruje pełnomocnik prezydenta ds. programu Gdańsk Miasto Literatury. Pełnomocnik prezydenta odpowiada także merytorycznie za przygotowanie aplikacji do Sieci Miast Kreatywnych UNESCO oraz za nadzór programowy nad rekonstrukcją i adaptacją do nowych funkcji dawnego Zespołu Sierocińca. Biuro projektu będzie docelowo zatrudniać trzy osoby.
Jak projekt będzie finansowany?
Środki na uruchomienie projektu pochodzą z budżetu kulturalnego Gdańska. Zostały przesunięte z budżetu programowego i wynagrodzeń oddziału Dom Chodowieckiego i Grassa (oddział GGM), którego działalność w związku z rozpoczętym procesem inwestycyjnym i przekazaniem na ten cel obiektu przy ul. Sierocej w tym roku i w latach kolejnych nie będzie kontynuowana. Planowane jest także współfinansowanie projektu Gdańsk Miasto Literatury ze źródeł zewnętrznych.
Co się wydarzyło/wydarzy w najbliższym czasie?
15 kwietnia 2022 Gdańska Galeria Miejska podpisała umowę na realizację w 2022 zadania celowego pn. „Gdańsk Miasto Literatury”.
4 maja 2022 DRMG na podstawie zaktualizowanych założeń funkcjonalnych ogłosiła przetarg na realizację zadania projektowego „Przywrócenie wartości siedemnastowiecznemu Zespołowi Sierocińca w Gdańsku z konserwacją i rekonstrukcją zabytku oraz adaptacją budynków i terenu dawnej instytucji do nowych funkcji – kultury i turystyki”, które ma umożliwić zakończenie prac projektowych i realizację III etapu inwestycji.
9 maja 2022 otwarte zostały koperty z ofertami przetargowymi na realizację I etapu tej inwestycji.
16 maja rozpoczyna pracę koordynator projektu i uruchamiane jest biuro projektu, a także kontaktowa strona www (miasto.literatury.pl).
8 i 15 czerwca odbędą się konsultacje środowiskowe.
Na docelową lokalizację realizacji programów literackich władze Gdańska zamierzają przeznaczyć zabytkowy Zespół Sierocińca (ul. Sieroca 6 i 8), który stanie się siedzibą przyszłego Domu Literatury.
Sieć Miast Kreatywnych UNESCO
Program Sieci Miast Kreatywnych UNESCO został utworzony w 2004 r., aby wspierać współpracę miast, które uznają kreatywność i rozwój przemysłów kulturalnych jako strategiczny czynnik zrównoważonego rozwoju. Celem programu jest zwiększenie świadomości społecznej na temat znaczenia kultury i jej potencjału w różnych dziedzinach życia społecznego, w tym również w gospodarce, sprzyjanie powstawaniu innowacyjnych centrów kreatywności, dóbr oraz usług kulturalnych, a także zwiększanie dostępu i uczestnictwa w kulturze. Przyłączając się do Sieci miasta potwierdzają swoje zobowiązanie do rozwijania partnerstwa, promowania kreatywności, dzielenia się najlepszymi praktykami i wzmacniania uczestnictwa mieszkańców w życiu kulturalnym.
Projekty literackie w Gdańsku
O projektach literackich prowadzonych w Gdańsku opowiedziała Barbara Frydrych, dyrektor Biura Prezydenta ds. Kultury.
– Gdańsk Miasto Literatury to program, przy którym nie stawiamy kropki. To proces, który trwa, ewoluuje i reaguje na zmiany. Wsparcie dla twórców, organizatorów, promotorów literatury realizujemy obserwując wyzwania, przed którymi stoi literatura i środowisko pisarek oraz pisarzy – mówiła dyrektor Barbara Frydrych. – Jednak już teraz istnieje szereg działań rozwijających czytelnictwo i twórczość literacką w Gdańsku. Dotychczas uruchomiliśmy Gdański Fundusz Wydawniczy, umożliwiający promocję nowopowstających książek lub zakup książek od gdańskich wydawnictw i księgarń kameralnych; od kwietnia bieżącego roku, dzięki uchwale Rady Miasta księgarze kameralni mogą także ubiegać się o zniżkę czynszu na lokal miejski, w którym prowadzą działalność. Prowadzimy rezydencje literackie – kilkutygodniowe we współpracy z Unią Literacką i Stowarzyszeniem Tłumaczy Literatury, ale też roczne, wspierane przez sieć ICORN, które pomagają w stworzeniu warunków twórczej pracy osobom, których bezpieczeństwo jest zagrożone w ich własnym kraju z powodu wojny lub prześladowań politycznych. I oczywiście istnieją stypendia kulturalne dla gdańszczan, w których twórczość literacka cieszy się niesłabnącym powodzeniem.
O wsparcie organizacji działań wokół literatury mogą ubiegać się także organizacje pozarządowe w ramach powołanego specjalnie dla nich konkursu.
Warto wspomnieć również takie inicjatywy, jak Nagroda Literacka Miasta Gdańska Europejski Poeta Wolności czy Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska za Twórczość Translatorską im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, wpierane finansowo przez miasto Gdańskie Targi Książki czy Oliwskie Święto Książki oraz Wielki Maraton Czytelniczy organizowany przez Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną w Gdańsku. Ta ostatnia instytucja kultury jest operatorem innego ważnego w skali regionu wyróżnienia – Pomorskiej Nagrody Literackiej Wiatr od morza. Z kolei Uniwersytet Gdański pracuje nad powołaniem do życia nowego kierunku z zakresu twórczego pisania.
– Marzy nam się, aby program inicjowany przez miasto pogłębił dotychczasową współpracę instytucji miejskich, wojewódzkich i państwowych, uczelni wyższych oraz innych podmiotów, dla których literatura jest ważna. Przede wszystkim jednak, aby wzmocnił ludzi pióra – pisarzy, poetów i tłumaczy – dodała dyrektor Barbara Frydrych.
Jak się włączyć do projektu Gdańsk Miastem Literatury?
Biuro projektu Gdańsk Miasto Literatury od połowy maja br. działać będzie w pomieszczeniach przy ul. Szerokiej 37 (Gdańska Galeria Güntera Grassa). Biurem projektu od połowy maja br. kierować będzie:
dr Marta Flakowicz-Szczyrba, tel. komórkowy: 573 083 067, e-mail: literatura@ggm.gda.pl.
Wszelkie propozycje i pytania można już teraz przesyłać pod adresem: miasto@literatury.pl
Więcej informacji o projekcie znaleźć można na stronach www Gdańskiej Galerii Miejskiej www.ggm.gda.pl
