Nie taka młoda jest Gdynia, mówią archeologowie, którzy badają dzieje miasta. I z całą pewnością nie ma jedynie 100 lat, a przynajmniej 8 tysięcy lat. Tak dawne ślady odkryli badacze tropiący historię osadnictwa na terenie dzisiejszej Gdyni. To tak fascynujące, że całemu światu opowiada o tym najstarsze i najbardziej prestiżowe towarzystwo skupiające badaczy dziejów starożytnego i współczesnego świata – National Geographic. Indiana Jones byłby dumny.
Pierwszy dokument stanowiący dowód, że o wiele wcześniej niż 100 lat temu żyli tu ludzie, pochodzi z 1253 roku! Mówi on o tym, że te tereny zasiedlała społeczność, którą nazwano „Gdinam”. Skąd to wiemy? To efekt wieloletnich badań archeologów, którzy wpadli na wiele tropów, a te zachęciły ich do zgłębiania tematu. I to zgłębiania dosłownie, ponieważ ślady dawnych gdynian można było odnaleźć tylko w dwóch miejscach – w archiwach i pod ziemią. I tu rację miał Indiana Jones, który swoim studentom mówił, że praca archeologa to nie awanturnicza przygoda a lata ślęczenia nad dokumentami.
– Ale było warto! Bo jeszcze przed 1918 rokiem odnajdowano przede wszystkim groby skrzynkowe kultury pomorskiej zawierające gliniane urny, niekiedy współwystępujące z brązowymi, szklanymi bądź bursztynowymi ozdobami – piszą Mateusz Cwaliński z Uniwersytetu Gdańskiego i Mirosław Fudziński z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.
Niezapomniana Gdynia
To właśnie za sprawą tych badaczy oraz Danuty Król i Piotra Fudzińskiego powstał pierwszy tom monografii Gdyni, z której można poznać dzieje tych terenów od początku świata do średniowiecza. „Niepoznana. Gdynia i okolice do XII wieku”, red. Mateusz Cwaliński, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Wydawnictwo Muzeum Miasta Gdyni. To zapis dowodów na istnienie osadnictwa na terenie dzisiejszej Gdyni, o których mówią prehistoryczne zabytki ze zbiorów muzealnych, ukazujących kulturę pomorską. Można je oglądać w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku oraz Muzeum Miasta Gdyni.
– Najbardziej zaskakujące i fascynujące jest to, że w wielu częściach Gdyni odnajdywano zabytki tej samej kultury, czyli kultury pomorskiej ze wczesnej epoki żelaza. Od Chylonii po Orłowo i od Pogórza po Witomino. Badania nad nimi sięgają jeszcze przedwojnia – opowiada archeolog Piotr Fudziński. – Każdy słyszał o grodzisku w Biskupinie, kultowym przykładzie kultury łużyckiej, która jest szczególnie obecna nad jeziorami kaszubskimi w postaci cmentarzysk kurhanowych. Kultura pomorska nastąpiła po niej. A ślady odkryte na terenie obecnej Gdyni świadczą o tym, że Gdynia brała udział w transformacji kulturowej prowadzącej do powstania właśnie kultury pomorskiej. Tak fascynującej eksplozji kulturowej, że historyk Paweł Jasienica, przypisywał kulturze pomorskiej historyczne zjednoczenie ziem polskich!
Znalezione przez badaczy urny mające kształt wazy o baniastym brzuszkiem i smukłą szyją były opatrzone wizerunkiem twarzy: oczu, uszu i ust. W tak zdobionych pojemnikach grzebano zmarłych w północnej części obecnych terenów Polski w VI – IV w. p.n.e., również na obszarze dzisiejszej Gdyni. W sumie na terenie Gdyni naliczono 235 stanowisk archeologicznych. Większość z nich to ślady po dawnych osadach lub obozowiskach. Znaleziono też cmentarzyska i inne miejsca o charakterze rytualnym. A ich tropy sięgają nawet 8 tys. lat wstecz.
Ale chyba najciekawsze jest to, że dawni gdynianie, wcale nie mieszkali nad zatoką. Nawet nie mieszkali nad wodą, bo do tej mieli jakieś 5 km! I jak wszystkie ludy Północy (tak chodzi też o Wikingów i ich potomków) musieli czymś handlować. Okazuje się, że ich złotem był…bursztyn.
Kolejne odsłony dziejów Gdyni
Na tym nie koniec – zapowiada Michał Miegoń z Muzeum Miasta Gdyni.
– Szykowany jest już ciąg dalszy opasłej monografii z której poznamy historię naszych przodków. I nie będzie ona podawana chronologicznie ale według najbardziej ekscytujących odkryć. Dlatego następy tom, który już się pisze będzie opowiadał o Gdyni wojennej pod hasłem „Heroiczna. Gdynia w latach II wojny światowej”. Zaś na przełomie2026 i 2027 roku, w 100 lecie miasta będzie miała swoja premierę trzecia odsłona „Symboliczna. Międzywojenna Gdynia – dzieło wspólne” – zdradza nam Michał Miegoń z Muzeum Miasta Gdyni.
Tymczasem, jeszcze do końca tego roku zapraszamy do Muzeum Miasta Gdyni na wystawę „Odkryj w Gdyni nieoczywiste. Pradzieje.” To opowieść o najdawniejszych dziejach współczesnej Gdyni i wyjątkowa okazja, aby poznać pochodzące z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza zabytki archeologiczne. Także te opisane w monografii, którą tak reklamuje National Geographic!
Odkrywane na terenie dzielnic miasta popielnice twarzowe i relikty kultury pomorskiej – ozdoby, urny i broń sprzed około 2500 lat są niemal na wyciągnięcie ręki! A to tylko początek odkrywania tajemnic Gdyni! Ciąg Dalszy Nastąpi….
Małgorzata Kaliszewska
fot. Marcin Szerle
UM Gdynia
