W nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 roku spiętrzona kra stworzyła zator lodowy, który doprowadził do przerwania wydmy na wysokości Górek Wschodnich, w okolicy dzisiejszego rezerwatu Ptasi Raj. Powstało nowe ujście Wisły, nazwane Śmiałą Wisłą. Stowarzyszenie Wyspa po raz kolejny zaprasza na okolicznościowe spotkanie, które ma upamiętnić to zdarzenie. W programie prelekcje historyczne i rozmowy o Wyspie. Nietypowe urodziny odbędą się 31 stycznia o godz. 18.00 w Barze Przystań Ptasi Raj w Górkach Wschodnich na Wyspie Sobieszewskiej.
W drugiej połowie stycznia 1840 roku w górnym biegu Wisły nastała już odwilż. W tym czasie na północy trwała wciąż sroga zima. Nurt rzeki wpychał masy płynącego lodu do Wisły Gdańskiej (Leniwki), a powstały w wyniku tego zjawiska lodowy zator o długości 12 km sięgał od miejscowości Górki po Westerplatte. Gdańskowi groziła poważna powódź.
W wyniku naporu wody na masy lodu, w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 roku doszło do przerwania wydm na wysokości ówczesnej miejscowości Górki. Tym samym powstało nowe ujście Wisły nazwane przez Wincentego Pola Śmiałą Wisłą oraz dwie osady: Górki Wschodnie i Górki Zachodnie.
Od kilku lat Stowarzyszenie Wyspa upamiętnia te przełomowe chwile. W środę, 31 stycznia o godz. 18.00 w Barze Przystań Ptasi Raj (ul. Nadwiślańska 139B) odbędą się prelekcje historyczne i rozmowy o Wyspie Sobieszewskiej.
W programie m.in.
- „Przełom Wisły i wielka woda na Żuławach”. Wykład Waldemara Nocnego o tym, jak powstanie Śmiałej Wisły wpłynęło na Żuławskie powodzie.
- Quiz wiedzy o Wiśle i Wyspie Sobieszewskiej.
- „Czemu zamknięto groblę?” Wystąpienie Przemysława Korzeniowskiego o tym jakie działania doprowadziły do zamknięcia grobli i czy można ją ponownie otworzyć.
- „Wisła Śmiała – przestrzeń przygody, edukacji i wychowania”. Wykład Katarzyny Krelli, pedagożki resocjalizacji, kapitana jachtowego i nauczycielki akademickiej, która opowie o tym, jak woda otaczająca Wyspę i sama Wyspa może mieć wpływ na rozwój młodych ludzi.
- „Kształt wody”. Prelekcja Radka Smilgina o tym, jak kształtowała się Wisła na przestrzeni lat i ile było grobli.
Podczas spotkania można będzie zdobyć autograf i zakupić nową książkę Waldemara Nocnego „Odwadnianie i osuszanie Żuław w latach 1945-1950”. Na miejsce dojechać można autobusem linii 186 z centrum Gdańska. Należy wysiąść na ostatnim przystanku na trasie. Wstęp wolny.
Wydarzenie dofinansowane z środków Programu Społecznego Rozwoju Wyspy Sobieszewskiej realizowanego przez Miasto Gdańsk w ramach przygotowań do Światowego Jamboree Skautowego 2027.
Wisła Śmiała – rys historyczny
W „Przewodniku historycznym po Wyspie Sobieszewskiej” Waldemara Nocnego czytamy fragmenty z „Przyjaciela Ludu” z 1843 roku na temat nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 roku: „(…) Wówczas to zbawczym zrządzeniem przeważyła się wzdęta woda Wisły na stronę prawego brzegu i zalała go a po wydmę piaszczystą gdańskiej niziny, wznoszącą się do 60 stóp nad poziom morski. (…) silną gwałtownością swego pędu, a posiłkowana urwistością partej przez siebie wydmy, wkrótce ją rozpłukała i runąć musiała”. To, że Wisła sama utorowała sobie drogę, uchroniło pobliskie miejscowości przed zalaniem i znacznymi szkodami.
Wydarzenie to poruszyło lokalną społeczność. Huk fal, przerywanych wydm i napierająca kra budziły powszechny strach. W relacji świadka czytamy „Przestaliśmy robić wiosłami, ale łódź naszą, która była łodzią morską rybacką z dętymi bokami, niosła woda na zator (…) w tejże chwili poczęła kra pękać i strzelać, jak gdyby z dział bito! A równocześnie rozległ się straszny huk i szum w powietrzu, jak gdyby się cała ziemia trzęsła!”.
By ułatwić transport wodny oraz żeglowanie zbudowano w latach 1887 – 1888 kamienną groblę, która przyczynia się do utrzymania drożności Wisły Śmiałej na tym odcinku. Obecnie falochron ma 700 metrów, wzmocniono też brzegi po zachodniej stronie ujścia, tak by powstał bezpieczny tor wodny dla niedużych statków, kutrów rybackich i jachtów.
Tuż za groblą, po stronie Rezerwatu Ptasi Raj, znajduje się jezioro o ciekawej nazwie „Messyńskie”. Legenda, na ten temat mówi o statku „Messyna”, który rozbił się w tym miejscu ok. 1867 roku.
Źródła: „Przewodnik historyczny po Wyspie Sobieszewskiej”, Waldemar Nocny, Gdańsk 2021
Jędrzej Sieliwończyk
Urząd Miejski w Gdańsku
