Europejski Komitet Regionów przyjął opinię przygotowaną przez prezydent Gdańska w sprawie poszerzenia katalogu unijnych przestępstw o mowę nienawiści i przestępstw nią powodowanych. Jest to kolejny, ważny krok w unijnej legislacji. Opinia została przygotowana przez prezydent Gdańska, w ramach komisji CIVEX (Komisja Obywatelstwa, Sprawowania Rządów, Spraw Instytucjonalnych i Zewnętrznych).
– Mowa nienawiści i przestępstwa z nienawiści nie są dla nas w Gdańsku pojęciem abstrakcyjnym. W sposób tragiczny doświadczyliśmy tego, jak cienka jest granica pomiędzy przemocą werbalną, a fizyczną – mówiła Aleksandra Dulkiewicz, przed głosowaniem. Unia Europejska powinna być gwarantem w zakresie tworzenia prawa pozwalającego przeciwdziałać manifestowanej publicznie nienawiści i powinna rozpocząć pracę nad rozwiązaniami penalizującymi mowę nienawiści. Obecnie brakuje podstaw traktatowych dla ogólnoeuropejskiego prawa karnego dotyczącego zwalczania mowy nienawiści i przestępstw z nienawiści.
W swojej opinii prezydent Aleksandra Dulkiewicz odniosła się do następujących zagadnień:
- Unia Europejska jest gwarantem w zakresie tworzenia prawa pozwalającego przeciwdziałać manifestowanej publicznie nienawiści. W tym celu Wspólnota Europejska potrzebuje konkretnej strategii działania. Palącą potrzebą jest stworzenie kompleksowej polityki zwalczania przestępstw motywowanych nienawiścią rasową, uprzedzeniami na tle narodowościowym, pochodzeniem etnicznym, dotyczącym wyznania, a także orientacji i tożsamości seksualnej, wieku czy niepełnosprawności.
- Penalizacja form mowy nienawiści i przestępstw z nienawiści, dotyczących w szczególności płci, orientacji seksualnej, wieku i niepełnosprawności, różni się w poszczególnych państwach członkowskich UE. Obecnie brakuje podstaw traktatowych dla wspólnej reakcji prawa karnego w celu ogólnoeuropejskiego zwalczania wszystkich spotykanych form mowy nienawiści i przestępstw z nienawiści.
- Mowa nienawiści, przestępstwa z nienawiści, fake newsy, teorie spiskowe to zjawiska, którym należy postawić tamę. Pierwszym krokiem byłby zdecydowany sprzeciw wobec brutalizacji języka w debacie publicznej i stosowania hejtu jako oręża politycznego.
- Internet i media społecznościowe, poprzez swój globalny zasięg oddziaływania, sprawiają, że mowa nienawiści i powodowane nią przestępstwa zyskują wymiar transgraniczny. Potrzebujemy przepisów zwalczających mowę nienawiści w usługach cyfrowych, takich jak Akt o usługach cyfrowych. Internet nie może być strefą wolną od prawa.
- Szczególnie niebezpieczne są sytuacje, kiedy mowa nienawiści staje się częścią języka konfliktu politycznego. Włączanie skrajnych poglądów do głównego nurtu polityki i brutalizacja języka stosowanego w debacie publicznej sprzyjają tworzeniu klimatu dla rozwoju wszelkiej maści radykalizmów. Odpowiedzialni politycy, niezależnie od szczebla władzy i sprawowanego stanowiska powinni powstrzymywać się od używania języka, który może stać się powodem mowy nienawiści lub przestępstw z nienawiści wobec określonych grup.
- Należy odnotować, że państwa trzecie świadomie posługują się mową nienawiści i nie stronią od popełniania przestępstw z nienawiści, w celu przeprowadzenia zorganizowanych kampanii, mających wpływ na polaryzację i budowanie granic podziałów w UE. Mowa nienawiści i przestępstwa z nienawiści odgrywają rolę w podsycaniu konfliktów zbrojnych. Takim przykładem mowy nienawiści jest aktualny przekaz administracji prezydenta Putina, na temat powodów agresji na Ukrainę oraz skala popełnianych w trakcie tej wojny przestępstw i zbrodni z nienawiści.
- Pracując nad rozwiązaniami penalizującymi hejt, należy zadbać o gwarancję dla wolności słowa i cywilizowanej debaty publicznej. Tym ważniejszy jest postulat opracowania jednobrzmiącej definicji mowy nienawiści i przestępstw z nienawiści.
- W całym procesie walki ze zjawiskiem nienawiści i jej skutkami dla naszych społeczeństw, dużą rolę do odegrania mają organy ścigania. Ich przedstawiciele nie mogą lekceważyć skali i charakteru zjawiska. Po ich stronie jest także otoczenie odpowiednią opieką ofiar nienawistnych kampanii.
- Niezgłaszanie przestępstw z nienawiści jest jedną z głównych przeszkód dla skutecznego działania organów ścigania. Wszyscy zaangażowani, władze centralne, samorządowe, organizacje pozarządowe powinny wykorzystywać swoją bliskość z obywatelami i promować politykę potępiania zjawiska hejtu i przestępstw nim powodowanych oraz ich konsekwentnego zgłaszania.
- Ważne zadania mają do wypełnienia także samorządy. Głównie w zakresie edukacji i budowania świadomości obywatelskiej. Dla przykładu w Gdańsku świadomość obywatelską budujemy przez Gdańskie Lekcje Obywatelskie i kampanie Gdańsk Miastem Równości.
- Wspierać należy inicjatywy stanowiące przeciwwagę dla hejtu, a propagujące walkę ze zjawiskiem nienawiści werbalnej i fizycznej poprzez edukację wielokulturową. Znakomitym przykładem jest tu, ustanowiona przy współudziale Komitetu Regionów, Organizacji ICORN i Miasta Gdańska, Nagroda im. Pawła Adamowicza.
- Nawet najlepsze regulacje prawne nie okiełznają skrajnej mowy politycznej. Domeną państw członkowskich pozostanie to, w jaki sposób będą one określały swobodę wypowiedzi. Musimy jednak narzucić unijne standardy walki ze zjawiskiem werbalnej i fizycznej nienawiści. Musimy określić, co nie jest akceptowalne w przestrzeni wirtualnej i w tradycyjnej debacie publicznej. Musimy potępić to, co z racji na agresję, fałszywe oskarżenia i zgubną polaryzacje prowadzi do nawoływania do przemocy i tym samym przekracza granice wolności wypowiedzi. Temu właśnie ma służyć poszerzenie katalogu przestępstw w UE o mowę nienawiści i przestępstwa z nienawiści.
– Potrzebujemy stworzyć kompleksową politykę zwalczania przestępstw motywowanych nienawiścią rasową, uprzedzeniami na tle narodowościowym, etnicznym, religijnym, tożsamości seksualnej, wieku czy niepełnosprawności. Ważne jest, aby świadomie kształtować taki sposób funkcjonowania w przestrzeni wirtualnej i tradycyjnej debacie publicznej, który jest pozbawiony agresji, fałszywych oskarżeń i szkodliwej polaryzacji. – mówiła po głosowaniu Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska.
Daniel Stenzel
Urząd Miejski w Gdańsku
