Gdańsk pamięta to wydarzenia na wspomnienie dwóch ważnych wydarzeń w najnowszej historii Polski – wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, gdy władza odebrała obywatelom prawa obywatelskie i nadzieję na demokratyczne państwo, oraz rewolty grudniowej sprzed 51 lat, gdy na ulicach polała się krew. Obie rocznice będziemy celebrować na placu Solidarności i w dwóch miejscach, gdzie w grudniu 1970 roku zginęli ludzie.
Pełen program wydarzeń, które odbywają się zarówno w ECS, jak i na placu Solidarności, a także informacje o każdym wydarzeniu znajdują się na stronie ECS, gdzie łatwo można wejść do programu na każdy dzień obchodów.
Poniżej znajduje się opis tylko uroczystości rocznicowych w dniach 13 i 16 grudnia.
40 rocznica wprowadzenia stanu wojennego w Polsce
termin | 13 grudnia 2021, poniedziałek, godz. 19.30–20.30
miejsce | plac Solidarności
wstęp | wolny
transmisja online | gdansk.pl, ecs.gda.pl oraz kanały FB i YouTube ECS
Uroczystość odbędzie się u stóp pomnika Poległych Stoczniowców 1970.
Głos zabiorą: Lech Wałęsa – legendarny przywódca Solidarności, Mieczysław Struk – marszałek województwa pomorskiego, Basil Kerski – dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności i Aleksandra Dulkiewicz – prezydent Gdańska. Zapalimy znicze pamięci – symbolicznych ofiar stanu wojennego, 9 górników, którzy stracili życie podczas pacyfikacji kopalni „Wujek”. Wspomnimy 10 tysięcy internowanych kobiet i mężczyzn, którym władza odebrała wolność w 52 obozach internowania na terenie całego kraju, ludzi bitych i represjonowanych za dopominanie się swoich praw na ulicach oraz wszystkich, dzięki których odwadze i determinacji Solidarność przetrwała w podziemiu. Wspólnie odśpiewamy też „Mury” – pieśń, do której słowa w 1978 roku napisał Jacek Kaczmarski do melodii piosenki L’Estaca, skomponowanej przez katalońskiego pieśniarza Lluísa Llacha.
Wieczór zamknie wernisaż wystawy plenerowej ULICE STANU WOJENNEGO, usytuowanej na placu Solidarności. Udział zapowiedzieli autorzy prezentowanych zdjęć. Będzie czas, aby wysłuchać opowieści sprzed lat, gdy od zakazu fotografowania nie było odstępstw, a fotoreporterzy narażali zdrowie i wolność, aby zarchiwizować zbrodnie władzy.
Odsłonięcie pamiątkowych tablic chodnikowych
termin | 16 grudnia 2021, godz. 16.00
miejsce | ul. Podwale Grodzkie, nieopodal pomnika Kindertransportów, następnie wspólne przejście: ul. Podwale Grodzkie pomiędzy budynkami dworca PKP a wjazdem na ul. Błędnik
wstęp | wolny
Pamiątkowe płyty wmurowane w bruk oznaczyły w ubiegłym roku miejsca śmierci sześciu ofiar Grudnia ’70 w Gdańsku. Dwie ostatnie płyty czekały, aż zakończy się remont dworca kolejowego, tam zginęli – Kazimierz Stojecki i Andrzej Perzyński. Tablice zaprojektowała artystka rzeźbiarka Lucyna Kujawa, absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, realizująca małe i duże formy rzeźbiarskie, m.in. współautorka gdańskiej Fontanny Czterech Kwartałów.
– Szukając inspiracji, słuchałam reportaży radiowych o wydarzeniach z Grudnia ’70, czytałam biografie, oglądałam archiwalne zdjęcia. Na początku myślałam, że uda mi się znaleźć wspólny mianownik dla postaci, wydawało się, że będzie to rodzaj śmierci, jak na przykład strzał. Nie udało się. Za inspirację posłużyły autentyczne fotografie dokumentujące wydarzenia grudniowe. Zdjęcia te posiadają wspólną cechę, to szybkie reporterskie ujęcia z oddali, często z górnych okien budynków lub innego zakamuflowanego miejsca, tak by nie można było dostrzec fotografującego, częstokroć narażającego życie. Na fotografiach z tamtego okresu postacie ludzkie można zobaczyć poprzez przesłaniające je nagie gałęzie drzew. Drzewa i gałęzie wysuwają się na pierwszy plan wielu zdjęć. Drzewa stały się niemymi świadkami rozgrywających się dramatów, walk, śmierci, a czasem przypadkowych strzałów i niespodziewanie zakończonego ludzkiego życia – opowiada Lucyna Kujawa. – Zaprojektowane tablice przedstawiają fragmenty gałęzi drzew, są one metaforycznym lustrzanym odbiciem grudniowych drzew. Odbiciem jak w tafli wody, tafli lodu. To, co intrygujące – w grudniu 1970 roku nie było śniegu.
Upamiętnienie miejsc śmierci ofiar Grudnia ’70 w Gdańsku to wspólna inicjatywa miasta Gdańska i Stowarzyszenia „Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970” w Gdańsku.
Kazimierz Stojecki
/ 58 lat, robotnik transportu na Wydziale T2 Stoczni Gdańskiej im. Lenina
Urodził się w Piotrkowie Trybunalskim. Po wojnie wraz z żoną i dwójką dzieci przyjechał do Gdańska. Od 1957 roku był zatrudniony w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Bardzo lubił śpiewać, codziennie czytał gazetę, latem z kilkoma zaprzyjaźnionymi rodzinami jeździli na plażę na Stogi, jesienią na grzyby. 15 grudnia został zmiażdżony pod gąsienicami transportera
wojskowego w okolicach dworca PKP Gdańsk Główny. Ustalenie dokładnej przyczyny jego śmierci nie jest możliwe. Rodzinie nie pokazano ciała, rozpoznała pasek, na którym widniała dedykacja: „Kochanemu dziadkowi – wnuki”. Pochowano go bez udziału rodziny na cmentarzu przy ul. Łostowickiej w Gdańsku. miejsce śmierci | ul. Podwale Grodzkie, nieopodal pomnika Kindertransportów
Andrzej Perzyński
/ lat 19, malarz konserwator w Stoczni Gdańskiej im. Lenina
Urodził się w kociewskiej wsi Frąca. Jako 18-latek rozpoczął pracę w Stoczni Gdańskiej i było to jego pierwsze miejsce pracy, jeśli nie liczyć gospodarstwa rolnego rodziców. Cieszył się z powołania do wojska, umawiał się z kolegami na przysięgę. 15 grudnia w rejonie ulic Podwale Grodzkie i Wały Jagiellońskie pocisk trafił go w głowę. Zmarł w szpitalu mimo operacyjnej próby ratowania życia. Rodzina dowiedziała się o jego śmierci cztery dni później. Pochówek odbył się w nocy 19 grudnia na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku z udziałem najbliższych. Dzięki staraniom rodziny w lutym 1971 roku dokonano ekshumacji zwłok i przeniesiono je na cmentarz parafialny w Lalkowach. miejsce śmierci | ul. Podwale Grodzkie pomiędzy budynkami dworca PKP a wjazdem na ul. Błędnik
51 rocznica rewolty grudniowej na Wybrzeżu
termin | 16 grudnia 2021, godz. 18.00–19.00
miejsce | plac Solidarności
wstęp | wolny
transmisja online | gdansk.pl, ecs.gda.pl oraz kanały FB i YouTube ECS
Miejska uroczystość pamięci ofiar rewolty grudniowej to spotkanie gdańszczanek i gdańszczan, dowód wdzięczności wobec tych, którzy oddali życie za to, abyśmy my mogli żyć w wolnym i demokratycznym kraju. Tradycyjnie odczytamy Apel Poległych i zapalimy 43 znicze pamięci.
Przypomnijmy, że dniach 14–22 grudnia 1970 roku – głównie w Gdańsku, Gdyni, Elblągu i Szczecinie – wojsko i milicja brutalnie stłumiły robotnicze protesty. Przyczynami strajków były niedemokratyczne rządy I sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Władysława Gomułki oraz fatalna sytuacja ekonomiczna kraju. Do wyjścia na ulice tuż przed Bożym Narodzeniem pchnęły robotników drastyczne podwyżki cen wielu towarów, zwłaszcza artykułów spożywczych. Pierwszy strajk ogłosili 14 grudnia pracownicy największego zakładu przemysłowego Wybrzeża – Stoczni Gdańskiej im. Lenina, domagając się godnych warunków życia, cofnięcia podwyżek i podniesienia płac. Za ich przykładem poszły kolejne przedsiębiorstwa z Gdyni, Elbląga i Szczecina.
Komunistyczna władza po raz kolejny odpowiedziała siłą. Żołnierzom i milicjantom wydano rozkaz strzelania do robotników. Zginęło 45 osób, 43 ofiary – 8 w Gdańsku, 18 w Gdyni, 1 w Elblągu, 16 w Szczecinie oraz 2 milicjantów. 1165 osób odniosło rany. Nie wiadomo, czy z powodów propagandowych władze PRL nie zaniżyły tych liczb. Tuszowano prawdziwe przyczyny zgonów.
Pogrzeby zabitych odbywały się w nocy, często bez udziału rodzin. Komuniści zacierali prawdę o grudniowej rewolcie, a w następnych latach prześladowali przywódców Grudnia ’70 oraz osoby, które domagały się upamiętnienia tych tragicznych dni.
W sierpniu 1980 roku, kiedy przez kraj przetoczyła się wielka fala strajków, jednym z pierwszych postulatów protestujących było upamiętnienie zamordowanych. 16 grudnia 1980 roku o godz. 17.00, zaledwie po trzech miesiącach prac, na pl. Solidarności uroczyście odsłonięto pomnik Poległych Stoczniowców 1970 – pierwszy w komunistycznym imperium pomnik ofiar reżimu, symbol walki o niepodległą i demokratyczną Polskę. Do dziś nie wskazano i nie skazano wszystkich odpowiedzialnych za śmierć ofiar Grudnia ’70.
Gazeta rocznicowa
W trakcie wydarzeń będzie się można zaopatrzyć w darmową gazetę – „Gdańsk Pamięta”, wydaną przez zespół ECS. Na 20 stronach zawarto kompendium wiedzy o stanie wojennym w Polsce. W ciekawostkowy sposób opowiedziano o wydarzeniach i ludziach – od wielkiej polityki po niedostatki życia codziennego. A wszystko ilustrowane archiwalnymi zdjęciami i zbiorami z archiwum ECS.
Grażyna Pilarczyk
Europejskie Centrum Solidarnośc
