Komitet Regionów (KR) przyjął stanowisko w sprawie Europejskiego Planu Działań na Rzecz Demokracji (EPDD). Dokument opiniujący przygotowała Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. Teraz EPDD zajmą się kolejne unijne instytucje.
Założeniem opinii opracowanej przez Komitet Regionów jest stworzenie planu pracy umożliwiającego wdrożenie EPDD przez instytucje europejskie, państwa członkowskie oraz regiony UE i lokalne społeczności.
– Unia Europejska to organizm, przypominający swoją strukturą naczynia połączone. Pogorszenie stanu praw i wolności obywatelskich w jednym z krajów członkowskich, ma realny, negatywny wpływ na stan demokracji w całej europejskiej rodzinie i jest zagrożeniem dla naszych europejskich wartości – mówiła Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. W europejskiej przestrzeni publicznej i politycznej, można zaobserwować wzrost zagrożeń związanych z populizmem i nacjonalizmem, które manipulują społeczeństwem, używają dezinformacji, mowy nienawiści i kreują oraz wspierają teorie spiskowe. Prowadzi to do polaryzacji, agresji, mowy nienawiści, występowania poważnych deficytów w zakresie solidarności społecznej i tolerancji. W związku z tym cel ogólny EPDD, którym jest wzmocnienie pozycji obywateli i kreowania bardziej odpornych demokracji w całej UE, jest kluczowy dla budowania działań wzmacniających naszą Wspólnotę.
Najważniejsze tezy z opinii KR
Według KR konieczne jest stworzenie katalogu dobrych praktyk, które mogą mieć walor demokratycznej szczepionki (…) Nowe technologie niosą za sobą zarówno ogromne szanse, jak i zagrożenia, które mogą skutkować powstaniem społeczeństwa nadzorowanego. Jednocześnie, zwiększając zasięg dezinformacji i manipulacji społeczeństwem, które z kolei stanowią zagrożenie dla prawa do prywatności.
KR podkreśla, że władze lokalne i regionalne są predysponowane do wzięcia udziału w dyskusjach na temat zagrożeń związanych z dezinformacją. Mogą stać się wartościowym orężem w wypowiedzianej dezinformacji wojnie.
KR zauważa, że przynależność do UE, to nie tylko pakiet swobód czy środki finansowe, ale też przestrzeganie jej wartości. Konieczne są konkretne instrumenty prawne umożliwiających podjęcie szybkich i skutecznych działań, które mogłyby mieć pozytywny wpływ na promowanie, forsowanie, czy w skrajnych wypadkach wymuszanie stosowania ogólnie akceptowanych zasad demokratycznego państwa prawa przez członków europejskiej wspólnoty.
Europejska demokracja jest atakowana nie tylko przez zewnętrznych agresorów dążących do destabilizacji UE, ale również przez wewnętrznych aktorów atakujących to, co w UE jest najważniejsze, czyli wspólnotę. W związku z tym EPDD powinien wytyczać drogę prowadzenia relacji i kontaktów z partnerami pozaunijnymi, którzy tych standardów nie akceptują, łamiąc elementarne prawa człowieka i obywatela. Przykładem może być tutaj unijna polityka wobec takich krajów, jak Rosja, Chiny oraz działanie East StratCom Task Force Force, a także rozszerzyć działania dotyczące zwalczania dezinformacji na poziomie lokalnym. Zauważa konieczność wspierania tendencji demokratycznych wśród sąsiadów, stąd dużą wagę przywiązuje do Partnerstwa Wschodniego.
KR podnosi fakt, że atak na media, to otwarta droga do podważenia wartości europejskich i wejścia na drogę autorytaryzmu. W niektórych krajach europejskich budzi on skojarzenia z agresywną retoryką towarzyszącą Brexitowi. Nie jest to więc zjawisko bezprecedensowe. Bez wolnych mediów nie ma realnej kontroli społecznej. (…) Przestrzega przed działaniami w zakresie renacjonalizacji mediów w niektórych krajach unijnych.
Przypomina, że demokratyczna UE musi być Unią Równości i podtrzymać zobowiązanie do ochrony wartości UE, a także integracji i równości we wszystkich jej aspektach, niezależnie od płci, rasy lub pochodzenia etnicznego, religii lub przekonań, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej.
Priorytety
KR wzywa do budowania autorytetu UE, wiarygodności praworządnych instytucji państw centralnych, edukacji obywatelskiej oraz wzmacniania roli samorządu terytorialnego – inkubatora demokracji.
Podkreśla, że zaufanie obywateli UE do działań jej najważniejszych organów jest warunkiem sine qua non rozwoju demokratycznej wspólnoty europejskiej. (…) Zaznacza kluczową rolę samorządu terytorialnego, jako miejsca, gdzie kreowane są postawy obywatelskie. Samorządy lokalne są władzą najbliższą obywateli i równocześnie cieszącą się największym zaufaniem (52%, UE ufa 47% obywateli a rządom narodowym 43%). Strategiczne staje się wzmocnienie roli regionów i miast, np. poprzez ich wyposażenie w instrumenty finansowe, wolne od instrumentalnych kryteriów ich podziału.
Edukacja obywatelska – krytyczne myślenie i media literacy
KR podkreśla, że samorząd może pełnić ważną role jako edukator, inwestując uwagę i środki w tworzenie wśród społeczności lokalnej dobrych nawyków demokratycznych. Z uwagi na skomplikowaną sytuację polityczną w wielu krajach członkowskich, to politycy samorządowi zaczynają dostrzegać potrzebę aktywnego udziału w procesie tworzenia obywatelskiej świadomości. Stawiają barierę rozprzestrzeniania się radykalizmów, nietolerancji, szowinizmu, nacjonalizmu, zniechęcenia i społecznego zagubienia.
Przestrzega przed radykalizacją społeczeństwa oraz dojściem do władzy populistów, których ulubionym orężem jest dezinformacja. Aby skuteczniej sobie z nią radzić, należy zidentyfikować grupy odbiorców najbardziej wrażliwe na jej negatywny wpływ. Szczególną ochroną należy otoczyć zarówno młodzież, jak też osoby w podeszłym wieku, mniejszości narodowe i etniczne, emigrantów, osoby wykluczone cyfrowo. KE powinna zwrócić szczególną uwagę na regiony szczególnie podatne na dezinformację, zewnętrzną i wewnętrzną.
Walka z mową nienawiści dezinformacją i zabezpieczenie procesów wyborczych na skale ogólnoeuropejską
Przyjmuje strategię Unii Bezpieczeństwa koncentrując się na atakach hybrydowych, dokonywanych przez podmioty państwowe i niepaństwowe, poprzez ataki cybernetyczne, uszkodzenia infrastruktury krytycznej, kampanie dezinformacyjne i radykalizację narracji politycznej.
KR widzi potrzebę dyskusji na temat wolności słowa i tego, czym ona jest w Internecie. Wskazuje Nagrodę im. Pawła Adamowicza na rzecz wspierania integracji społecznej, promowania równych szans i przestrzegania praw człowieka i wolności obywatelskich, a walczących z uprzedzeniem i ksenofobią, zainicjowaną wspólnie przez Komitet Regionów, ICORN Międzynarodową Sieć Miast Schronienia oraz miasto Gdańsk, jako konkretny krok w tym kierunku.
Bezpieczeństwo dziennikarzy i wsparcie dla mediów lokalnych
KR podkreśla rolę rzetelnego dziennikarstwa, również na poziomie lokalnym, w budowanie zaufania społecznego. Niezależne media tworzą jeden z najważniejszych filarów demokracji w Europie, mają realny wpływ na poziom debaty publicznej. Potępia stosowanie narzędzia walki z niezależnymi mediami – znanym jako SLAPP, które jest de facto kagańcem zakładanym na wolną prasę.
Przestrzega przed marginalizacją prasy niezależnej poprzez monopolizację i upolitycznienie mediów, szczególnie jeśli odbywa się to poprzez wykorzystanie środków z funduszy europejskich. Wzywa do lepszego monitoringu funduszy dedykowanym takim aktywnościom. Popiera udział regionów w dystrybucji środków unijnych.
Wzmocnienie partycypacji obywateli
KR wskazuje, że potrzebujemy nowego sposobu komunikacji z obywatelami. Poprzez zwiększenie przejrzystości w procesie stanowienia prawa na wszelkich szczeblach politycznych. Naszym priorytetem powinno być budowanie dialogu obywatelskiego.
Konieczne jest wsparcie społeczeństwa obywatelskiego i jego inicjatyw jednoczących europejskie społeczeństwo obywatelskie. Instytucje unijne powinny wspierać budowanie poczucia europejskości i jedności wśród Europejczyków. Bo razem jesteśmy silniejsi.
Wolne i demokratyczne wybory
KR podkreśla, że troska o wolne i demokratyczne wybory, o których mowa w EPDD powinny w równej mierze dotyczyć wyborów europejskich, krajowych i tych na poziomie lokalnym.
Zauważa, że kampanie polityczne w dużej mierze przenoszą się do Internetu. W związku z tym ważne są propozycje przepisów dotyczących większej przejrzystości w zakresie sponsorowanych treści politycznych („reklama polityczna”) oraz zapewnienie wsparcia i wytycznych dla partii politycznych i państw członkowskich.
Dość łamania praworządności w UE
KR przestrzega, że pandemia unaoczniła wyzwania przeprowadzenia w pełni demokratycznych wyborów w sytuacji ograniczających je obostrzeń. Wyzwaniem organizacyjnym i technologicznym, również w kontekście cyberzagrożeń, jest zapewnienie bezpieczeństwa procesom głosowania korespondencyjnego i/lub elektronicznego.
Na koniec KR podkreśla, że pełne uczestnictwo w życiu publicznym stanowią podstawę pluralistycznej i demokratycznej wspólnoty politycznej, można to jednak osiągnąć wyłącznie dzięki zaufaniu obywateli do instytucji państwowych. Bez zaufania nie można mówić o partycypacji, a ta nie będzie możliwa bez edukowania społeczeństwa. W tym zakresie KR widzi dużą rolę do spełnienia przez samorząd lokalny.
Konstatuje, że KE powinna szukać rozwiązań nie na tu i teraz, ale instrumentów, które będą w stanie sprostać próbie czasu i pomogą UE stawić czoło nowym zagrożeniom. Demokratyczna szczepionka, której poszukujemy, ma być efektywna, nowatorska oraz skuteczna. Jesteśmy w trakcie tworzenia nowej infrastruktury demokratycznej – stwórzmy ją na lata.
Zwraca wreszcie uwagę, że demokracja i praworządność będą się miały dobrze wtedy, gdy sprawujący władzę, niezależnie, na jakim szczeblu, występować będą przed obliczem świadomych, wyedukowanych i wolnych obywateli.
Daniel Stenzel
Urząd Miejski w Gdańsku
