43 lata temu powstały Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża. Uroczystości związane z rocznicą ich utworzenia odbyły się m.in. w Gdyni. Otwarto wystawę plenerową na skwerze Kościuszki, a na ścianie budynku przy ul. Obrońców Wybrzeża 13 odsłonięto tablicę upamiętniającą Władysława Buszkiewicza. W obchodach udział wzięli: prezydent Gdyni Wojciech Szczurek, dr Jarosław Szarek – prezes IPN oraz współpracownik Wolnych Związków Zawodowych – Andrzej Kołodziej.
Oficjalne uroczystości rocznicowe odbyły się w czwartek, 29 kwietnia w Gdyni. Udział w nich wzięli m.in. prezydent Gdyni Wojciech Szczurek, dr Jarosław Szarek – prezes Instytutu Pamięci Narodowej, przewodniczący Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność” – Krzysztof Dośla oraz współpracownik Wolnych Związków Zawodowych i sygnatariusz porozumień sierpniowych – Andrzej Kołodziej.
O godzinie 12:00 na skwerze Kościuszki odbył się wernisaż wystawy plenerowej „W walce o lepszą przyszłość. Wolne Związki Zawodowe 1978-1980”.
– Co roku wracamy, w ramach kalendarza historycznego, do wielkich wydarzeń związanych z historią Polski i naszego miasta. Bez wątpienia rocznice Grudnia ’70 i Sierpnia ’80 stanowią klamry, które budowały – również na ulicach Gdyni – polską drogę do wolności. Gdyńskie doświadczenie tamtego czasu to doświadczenie, które wykuwało z tragicznych kart Grudnia ’70 pozytywne wnioski na przyszłość. Nie byłoby jednak wielkiego polskiego Sierpnia ’80, gdyby nie nieliczni, ale bardzo odważni ludzie, którzy budowali świadomość Polaków, domagając się praw i wolności w okresie trudnych lat 70. Jednym z takich środowisk były Wolne Związki Zawodowe, a tacy ludzie jak Andrzej Kołodziej torowali drogę do tego byśmy żyli w kraju wolnym i niepodległym. Ta wystawa i odsłaniane tablice to dowód naszej pamięci, ale też świadomość powinności naszego pokolenia, by o postaciach i tamtych wydarzeniach pamiętać – mówił podczas otwarcia wystawy Wojciech Szczurek, prezydent Gdyni.
Ekspozycja została przygotowana przez gdański oddział Instytutu Pamięci Narodowej i prezentuje historię utworzenia Wolnych Związków Zawodowych, a także sylwetki jej twórców, działaczy i współpracowników. Do jej stworzenia wykorzystano materiały ze zbiorów Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, prof. dr. hab. Sławomira Cenckiewicza, Józefa Drogonia, Andrzeja Kołodzieja, Zenona Kwoki i Stanisława Składanowskiego.
– W lutym 1978 roku w Katowicach powstał pierwszy komitet założycielski Wolnych Związków Zawodowych, stworzony przez Kazimierza Świtonia. Został bardzo szybko spacyfikowany przez represje i brutalne działania Służby Bezpieczeństwa. Inaczej historia potoczyła się na Wybrzeżu. Dlatego inaczej, bo tu żywa była pamięć Grudnia ’70 – tego doświadczenia świata pracy w walce z systemem komunistycznym. To wtedy robotnicy Wybrzeża wyciągnęli wnioski z tego, że muszą się organizować, tworzyć wolne związki zawodowe, bo tylko zjednoczeni i solidarni mogą przeciwstawić się systemowi komunistycznemu. Ta idea, która uderzała w jądro systemu, bardzo szybko – bo już latem 1980 roku – została poparta przez setki tysięcy strajkujących robotników, a później przez miliony Polaków, którzy zjednoczyli się w ruchu społecznym NSZZ „Solidarność” – mówił podczas otwarcia wystawy dr Jarosław Szarek, prezes Instytutu Pamięci Narodowej.
Następnie uroczystości przeniosły się przed pomnikksiędza Hilarego Jastaka, gdzie uczestnicy złożyli wiązanki kwiatów. Zwieńczeniem gdyńskiej części obchodów było odsłonięcie tablicy upamiętniającej Władysława Buszkiewicza ps. „Głóg” na ścianie budynku przy ul. Obrońców Wybrzeża 13 w Gdyni. Poświęcił ją ks. kanonik dr Krzysztof Drews z gdyńskiej parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Władysław Buszkiewicz
Urodził się 19 kwietnia 1911 roku w Malicach w powiecie hrubieszowskim na Lubelszczyźnie. Podczas II wojny światowej w ramach 3. Pułku Artylerii Lekkiej w Zamościu uczestniczył w walkach pod Skarżyskiem-Kamienną, Starachowicami i Iłżą. Dywizjon, w którym służył, rozbito, a on sam został lekko ranny. Od listopada 1939 roku służył jako żołnierz Związku Walki Zbrojnej, a następnie, od 1942 roku, Armii Krajowej w stopniu plutonowego. Uczestnicząc w odprawach z żołnierzami podziemnego ruchu oporu, przekazywał prasę podziemną do dalszego kolportażu.
Po zakończeniu II wojny światowej nie ujawnił przed władzami komunistycznymi swojej konspiracyjnej działalności w ZWZ/AK. W sierpniu 1945 roku, w obawie przed rozpoznaniem przez urząd bezpieczeństwa, opuścił Lubelszczyznę i wyjechał do Sopotu, gdzie posadę nauczycielki otrzymała jego żona.
Na początku lat sześćdziesiątych Władysław Buszkiewicz został zatrudniony w Zarządzie Portu w Gdyni. Najpierw pracował tam w charakterze dysponenta, a później kierownika Bazy Przeładunkowo-Składowej. Od 1963 roku pełnił funkcję starszego ekonomisty w pionie eksploatacyjnym. W lipcu 1975 roku został specjalistą ds. skarg i wniosków w dziale prawno-organizacyjnym. Z tym zakładem był związany zawodowo najdłużej, bo od 1960 do końca sierpnia 1976 roku, kiedy przeszedł na emeryturę. Będąc zatrudnionym w Zarządzie Portu w Gdyni, należał do Związku Zawodowego Marynarzy i Portowców w Gdyni.
Pod koniec lat 70. Władysław Buszkiewicz zaangażował się w działalność nowej, rodzącej się opozycji antykomunistycznej. Był współpracownikiem Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”. Utrzymywał ścisły kontakt z Bogdanem Borusewiczem, od którego otrzymywał, a następnie kolportował w swoim środowisku niezależne materiały, publikacje i wydawnictwa. Angażował się w zbieranie środków finansowych przeznaczonych na cele organizacyjne opozycji. Udostępniał swoje mieszkanie w Gdyni na spotkania, w których uczestniczyli działacze opozycji.
Za swoją działalność antykomunistyczną Władysław Buszkiewicz był inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa. Wydział III KWMO w Gdańsku, z powodu współpracy z elementem antysocjalistycznym, od 25 listopada 1977 roku założył na niego Sprawę Operacyjnego Sprawdzenia o kryptonimie „Emeryt”. Jej akta, złożone do archiwum pod sygn. 17968/II 28 listopada 1981 roku, w momencie, gdy Buszkiewicz był już bardzo ciężko chory, zostały zniszczone w 1990 roku.
Władysław Buszkiewicz zmarł 7 stycznia 1982 roku w Gdańsku. Spoczywa na cmentarzu katolickim przy kościele p.w. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej – Gwiazdy Morza w Sopocie wraz z żoną Leokadią oraz jej matką – Zofią Sarzyńską.
Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża
Zostały utworzone w 1978 roku. Ich aktywność była skoncentrowana wokół obrony podstawowych praw pracowniczych i związkowych. Związkowcy zajmowali się także organizacją obchodów rocznicowych Grudnia ’70 oraz uczestniczyli w demonstracjach niepodległościowych 11 listopada.
W swoich działaniach opozycjoniści musieli być bardzo ostrożni. Spotykali się przeważnie w małych grupach, często zmieniali mieszkania. Ze względu na swoją niezależną działalność byli inwigilowani i represjonowani przez Służbę Bezpieczeństwa. Wyrzucano ich z pracy, zastraszano, aresztowano. Wolne Związki Zawodowe stanowiły prawdziwą „kuźnię kadr” dla przyszłej „Solidarności”. To m.in. właśnie członkowie WZZ stali za organizacją strajków w sierpniu 1980 roku.
Paweł Kukla
fot. Przemysław Kozłowski
