Fragmenty archiwalnych filmów z okresu dwudziestolecia międzywojennego i II wojny światowej, zdjęcia, refleksje oraz muzyka i… modlitwa. W najbliższą środę, 27 stycznia br., o godzinie 18:00 w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holocaustu odbędzie się premierowy pokaz filmu upamiętniającego tragiczny los milionów Żydów, w tym kilku tysięcy gdańszczan żydowskiego pochodzenia, zamordowanych przez nazistowskich oprawców w czasie II wojny światowej. 31-minutową, artystyczną refleksję będzie można obejrzeć na www.gdansk.pl.
– Listę nazwisk Żydów, ofiar II wojny światowej czytalibyśmy bez przerwy 100 dni i nocy. 6 milionów Żydów, europejskich Żydów zastrzelonych w egzekucjach, zamordowanych w komorach gazowych, zamęczonych i zagłodzonych w gettach i obozach. Nikt z nich nie zasłużył na ten straszny los. Około trzech milionów ofiar Holokaustu to obywatele Polski. Dlatego dziś my, Polacy mamy obowiązek nieustannego przypominania o tej zbrodni. Film, którego premiera przypadnie w najbliższą środę to refleksja o przeszłości naszego miasta. Splatały się w nim losy wielu narodowości – mówi Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska.
27 stycznia 1945 roku oddziały Armii Czerwonej wyzwoliły więźniów niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady – Auschwitz-Birkenau. To właśnie ten dzień uznaje się za symboliczny koniec zaplanowanego i wprowadzonego w czyn ludobójstwa i eksterminacji – Holocaustu. Szacuje się, że z rąk nazistów i ich sojuszników zamordowanych zostało około sześć milionów osób pochodzenia żydowskiego, z czego dwa miliony stanowiły dzieci. W roku 2005 roku Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych ustanowiło dzień 27 stycznia, dniem Pamięci o Ofiarach Holocaustu.
„Nie zapomnijcie nas, pamięci naszej strzeżcie”
Przed pandemią gdańskie uroczystości Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holocaustu odbywały się pod pomnikiem Kindertransportów lub pod makietą Wielkiej Synagogi, czyli w miejscach, które są najbardziej kojarzone ze społecznością gdańskich Żydów. Tegoroczne upamiętnienie będzie miało inny wymiar.
– Film rozpoczyna się cytatem z wiersza Sary Rajzen „Nie zapomnijcie nas, pamięci naszej strzeżcie”. Ten apel jest wciąż aktualny i dlatego sięgamy do takich form przekazu jak obraz i dźwięk. W filmie nie skupiamy się na historii Żydów gdańskich, bo jest ona wpleciona w tragiczny los wszystkich Żydów zamordowanych w bestialski sposób w czasie II wojny światowej. Wojny, która zaczęła się w Gdańsku. Mamy nadzieję, że dzięki tej impresji, wiele młodych osób zechce zapoznać się z historią gdańskich Żydów z Wrzeszcza, Głównego Miasta i Starych Szkotów. Ludzi związanych z historią naszego miasta. W naszym filmie pojawiają się znane nam ulice z Wrzeszcza, centrum miasta, Teatru Leśnego i cmentarza na Gdańskim Chełmie – mówi Marek Brand, autor scenariusza i reżyser filmu.
Archiwalne filmy & Kadish. Refleksja o dawnym i współczesnym Gdańsku
W programie wykorzystano zarówno archiwalne czarno-białe filmy z okresu dwudziestolecia międzywojennego i II wojny światowej, teksty poetyckie: „Przed pogromem” Rozy Niewiadowskiej w tłumaczeniu Belli Szwarcman-Czarnoty, „Moje żydowskie oczy” Rejzel Żychlińskiej w tłumaczenie Belli Szwarcman-Czarnota, „Już czas” Władysława Szlengela, „Nie mów nigdy” Hirsza Glika w tłumaczeniu Joanny Lisek i Karoliny Szymaniak oraz ujęcie z filmu „W cieniu Wielkiej Synagogi” w reżyserii Andrzeja Dudzińskiego, w których pokazane są ulice Gdańskiego Wrzeszcza, Śródmieścia oraz cmentarza żydowskiego na gdańskim Chełmie.
– Ten film daje świadectwo naszej pamięci, pamięci o zamordowanych milionach ludzi, pośród których, tysiące to Żydzi gdańscy. Dla obecnej społeczności żydowskiej w Gdańsku, to bardzo ważna kwestia. „Jesteśmy tu” – tak brzmią słowa w piosence „Nie mów nigdy”, którą napisał żydowski poeta i partyzant Hirsz Glik, na wieść o wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim. Teraz my, Żydzi gdańscy, jesteśmy tu z pamięcią o naszym zamordowanym narodzie i nadzieją, że taka tragedia nigdy się nie powtórzy – mówi Michał Samet, przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku.
W produkcji filmu wzięli udział aktorzy Aleksandra Chaładaj, Kinga Hornik, Katarzyna Golecka oraz Marek Brand. Archiwalne filmy dokumentalne przygotował Andrzej Dudziński. Muzykę opracował Ignacy Jan Wiśniewski.
Modlitwy („El Male Rachamim” – modlitwa za zamordowanych, i „Kadisz” -modlitwa) przetłumaczył i wykonał Jakub Skrzypczak. Reżyserem i autorem scenariusza jest Marek Brand. W filmie wystąpią również Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska oraz Michał Samet, przewodniczący Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku.
W programie wykorzystano materiały i zdjęcia archiwalne z prywatnych zbiorów kolekcjonerskich Arnolda Bremanta, Thiasa van der Verhuiza, Krzysztofa Gryndera, Samuela Maliny, Thomasa Tenne i Andrzeja Dudzińskiego.
Premierowy pokaz filmu odbędzie się w środę, 27 stycznia 2021 r. o godz. 18:00 na stronie gdansk.pl.
Andrzej Gierszewski
Muzeum Gdańska
