OMOS) stanowiła ostatni element procedury oceny Stoczni Gdańskiej jako miejsca kandydującego do wpisu na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO.
– Misja ICOMOS jest ostatnim etapem procedury i już sama jej realizacja w trudnym czasie pandemii jest niewątpliwym sukcesem – podkreśla Magdalena Gawin, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego. – Strona Polska wykonała 100 % zadania, reszta, czyli decyzja o wpisie, na którą będziemy cierpliwie czekać, należy do Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO. Składam podziękowania wszystkim ekspertom, konserwatorom i urzędnikom, a także interesariuszom, których wspólny wysiłek sprawił, że Stocznia Gdańska i pamięć o dziedzictwie Solidarności zostanie zachowana dla przyszłych pokoleń. Mam ogromną satysfakcję, że jako Generalny Konserwator Zabytków mogłam koordynować misję objęcia ochroną jednego z miejsc najważniejszych dla najnowszej historii Polski i świata.
Misja ICOMOS
Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (ICOMOS) to organizacja doradcza Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury (UNESCO), skupiająca ekspertów z całego świata, którzy zajmują się ochroną dziedzictwa kulturowego. ICOMOS dokonuje oceny merytorycznej wniosków o wpis na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO. W ciągu dwóch dni spędzonych w Gdańsku prof. dr Jörg Haspel, ekspert ICOMOS, zwiedził tereny postoczniowe oraz zapoznał się z planem zagospodarowania tego miejsca. Spotkał się też m.in. z Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, przedstawicielami Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 i organizacji związkowych. Odwiedził też ECS.
– W Sali BHP, w której się spotkaliśmy, władza komunistyczna usiadła do rozmów i podpisała porozumienia sierpniowe. To jest coś szalenie ważnego, bo w naszej ocenie to dało początek zmianom nie tylko w Polsce, ale w Europie i na świecie – powiedziała Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. – Pierwsze kroki ochrony stoczni i dziedzictwa Solidarności zostały już podjęte, tablice z postulatami porozumień sierpniowych są na liście najbardziej wartościowych dokumentów świata, a brama stoczni odznaczona jest Znakiem Dziedzictwa Europejskiego, natomiast ECS otrzymało muzealną nagrodę Rady Europy, jako pierwsze muzeum w Polsce. Nasze starania zostały już dostrzeżone, potrzebujemy też ochrony międzynarodowej dla tego całego, historycznego obszaru. Ale należy podkreślić, że ważne jest również to aby ten teren żył. Działania podjęte z prywatnymi inwestorami przynoszą naprawdę piękne efekty, czego przykładem jest odnowiony budynek dyrekcji Stoczni Gdańskiej. To przykład, że można łączyć funkcje współczesne z tym co historyczne – dodała.
Wniosek w UNESCO
Pierwszym etapem oceny wniosku, złożonego w styczniu 2020 r. przez Magdalenę Gawin, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego oraz Alana Aleksandrowicza, zastępcę prezydenta Gdańska ds. inwestycji, była kwalifikacja formalna dokonywana przez Centrum Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jej pozytywny wynik umożliwił realizację misji oceniającej przez Międzynarodową Radę Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych ICOMOS. Raport sprawozdawczy z realizacji misji w Gdańsku sporządzony przez eksperta jest jednym z kluczowych obok analizy wniosku. Ostateczną decyzję w sprawie wpisu Stoczni Gdańskiej podejmie Międzyrządowy Komitet Ochrony Dziedzictwa Światowego, podczas obrad zaplanowanych w połowie 2021 r.
Stocznia Gdańska – miejsce narodzin Solidarności i symbol upadku żelaznej kurtyny
Przedmiotem wpisu na Listę światowego dziedzictwa UNESCO jest zabytkowy zespół Stoczni Gdańskiej, stanowiący znakomity przykład wielkoskalowego zakładu przemysłowego, który był świadkiem jednego z najważniejszych w dziejach XX wiecznej Europy wydarzeń, mających wpływ na historię całego świata. Stocznia w Gdańsku po II wojnie światowej była największym producentem statków w Polsce i całym Bloku Wschodnim, który zatrudniał tysiące pracowników. Jednocześnie dla ludzi w komunistycznej Europie było to swoiste „okno na świat”. Sieć budynków ulic i otwartych przestrzeni Stoczni Gdańskiej stała się świadkami wydarzeń będących kamieniem milowym w historii świata prowadzących do zjednoczenia demokratycznej Europy. To tutaj w 1980 roku miały miejsce pokojowe strajki okupacyjne i związane z nimi negocjacje między protestującymi i władzami komunistycznego państwa. Wydarzenia te doprowadziły do powstania największego w historii zorganizowanego w formie związku zawodowego pokojowego ruchu społecznego a w efekcie odzyskania przez Polskę suwerenności w 1989 roku i wywołały falę demokratycznych przemian w innych krajach regionu, które przyczyniły się do rozpadu żelaznej kurtyny i zjednoczenia Europy. Stocznia Gdańska – miejsce narodzin Solidarności i symbol upadku żelaznej kurtyny w Europie, z wielu powodów jest miejscem o ogromnym znaczeniu dla historii świata i wspólnego dziedzictwa ludzkości.
Wniosek o wpis został oparty o dwa kryteria, które spełnia Stocznia Gdańska:
- jest wyjątkowym przykładem typu budowli, zespołu architektonicznego, zespołu obiektów techniki lub krajobrazu, który ilustruje znaczący(e) etap(y) w historii ludzkości,
- jest bezpośrednio lub namacalnie związana ze zdarzeniami lub żywymi tradycjami, z ideami lub przekonaniami, z dziełami artystycznymi i literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu.
Zgłoszone do wpisu na Listę UNESCO miejsce obejmuje większość obszaru byłej Stoczni Gdańskiej, która po II wojnie światowej stała się wybitnym przykładem wielkoskalowego, państwowego zakładu przemysłowego. Poszczególne elementy obszaru będącego przedmiotem wniosku to najbardziej istotne historycznie oraz utrwalone w ikonografii i kulturowych narracjach obiekty i przestrzenie, związane ze strajkami i ruchem Solidarności. Wśród nich jest Brama nr 2 czyli Wejście do Stoczni, obecnie powszechnie uznawana za symbol wolności, a podczas strajków miejsce spotkań i kontaktów między strajkującymi robotnikami i ich rodzinami, osobami, które udzielały im wsparcia oraz przedstawicielami światowych mediów.
Izabela Kozicka-Prus
Urząd Miejski w Gdańsku
