16 grudnia, o godz. 17.00 – tak jak czterdzieści lat temu, gdy odsłaniano zbudowany w sto dni społecznymi siłami pomnik Poległych Stoczniowców 1970 – gdańszczanki i gdańszczanie na pl. Solidarności oddadzą hołd ofiarom Grudnia ’70. Wiele elementów tej uroczystości powtórzy rytuały tamtego wieczoru. W gdański bruk wmurowano tablice pamiątkowe oznaczające miejsca śmierci ofiar. W programie także: konferencja naukowa, koncert carillonowy, telewizyjna projekcja filmu dokumentalnego i gazeta jubileuszowa.
– Pamięć, szacunek i wdzięczność należą się wszystkim imiennym i bezimiennym ofiarom Grudnia ’70. Spotkamy się na placu Solidarności, aby oddać im hołd. Pamiętamy także o budowniczych pomnika Poległych Stoczniowców 1970 w Gdańsku, a także o tych, którzy przez lata domagali się czci dla ofiar – mówi Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. – Choć upamiętnienie w postaci pomnika stało się możliwe dopiero dziesięć lat po grudniowej tragedii, to monument na placu Solidarności był pierwszym za żelazną kurtyną pomnikiem ofiar reżimu i pierwszym, który społecznie wznieśli obywatele. Do dziś pozostaje symbolem walki o niepodległą i demokratyczną Polskę. Zachęcam wszystkie gdańszczanki i gdańszczan do uczestnictwa w wydarzeniach jubileuszowych, które odbywają się na świeżym powietrzu, lub do śledzenia ich online.
Główna uroczystość – Gdańsk pamięta – Apel poległych
16 grudnia, godz. 17.00, pl. Solidarności
możliwość osobistej obecności z zachowaniem zasad bezpieczeństwa sanitarnego
transmisja online: gdansk.pl i ecs.gda.pl
Czterdzieści lat po tym, jak na pl. Solidarności odsłonięto pomnik Poległych Stoczniowców 1970, o tej samej porze chcemy oddać hołd ofiarom Grudnia ’70 i wyrazić wdzięczność wszystkim, którzy pielęgnują pamięć o tej zbrodni.
Scenariusz tego wydarzenia zawiera wiele akcentów nawiązujących do uroczystości sprzed czterdziestu lat, za ówczesną inscenizację odpowiadali Andrzej Wajda i Krystyna Zachwatowicz-Wajda. Zabrzmi m.in. Apel Poległych i „Lacrimosa”, skomponowana specjalnie na odsłonięcie pomnika przez Krzysztofa Pendereckiego (wykonanie: Iwona Hossa – sopran, Polski Chór Kameralny, Orkiestra Symfoniczna Polskiej Filharmonii Bałtyckiej, Jan Łukaszewski – dyrygent). W całym mieście zabrzmią dzwony i zawyją syreny.
Pozostałe wydarzenia
14 i 15 grudnia
transmisja online: ecs.gda.pl, gdansk.pl, facebook.com/ecsgdansk
KONFERENCJA NAUKOWA – STRAJKI, MANIFESTACJE I ZAJŚCIA ULICZNE W PRL I BLOKU WSCHODNIM
Wiedzą podzielą się naukowcy z całej Polski. Usłyszymy m.in. o roli Stoczni Gdańskiej w Grudniu ’70, o Grudniu ’70 z perspektywy NRD, wpływie świadomości interwencji zbrojnej podczas strajku w Sierpniu ’80, znaczeniu pamięci Grudnia ’70 i Sierpnia ’80, a także o tym, dlaczego w 1989 roku w Polsce nie polała się krew?
Organizatorem konferencji jest Europejskie Centrum Solidarności.
15 i 16 grudnia
UROCZYSTE ODSŁONIĘCIE PŁYT UPAMIĘTNIAJĄCYCH MIEJSCA ŚMIERCI OFIAR GRUDNIA ’70
lokalizacje wg harmonogramu poniżej
możliwość osobistej obecności z zachowaniem zasad bezpieczeństwa sanitarnego
Pamiątkowe płyty wmurowane w bruk oznaczą osiem miejsc śmierci ofiar Grudnia ’70 w Gdańsku. Sześć płyt zostanie odsłoniętych teraz, dwie ostatnie, gdy zakończy się remont dworca kolejowego. Tablice zaprojektowała artystka rzeźbiarka Lucyna Kujawa.
To wspólna inicjatywa miasta Gdańska i Stowarzyszenia „Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970” w Gdańsku.
HARMONOGRAM
15/12/2020
- 10.00 / róg ulic Nowe Ogrody i 3 Maja, obok Urzędu Miejskiego
W tym miejscu 15 grudnia 1970 roku został zabity Józef Widerlik lat 24, stolarz okrętowy z Wydziału W5 Stoczni Gdańskiej im. Lenina
- 10.45 / Hucisko, wiadukt nad torami kolejowymi, po stronie sądu
W tym miejscu 15 grudnia 1970 roku został zabity Bogdan Sypka lat 20, student Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie na Wydziale Zootechniki
- 11.30 / Garncarska 29
W tym miejscu 15 grudnia 1970 roku został zabity Kazimierz Zastawny lat 24, ślusarz w Fabryce Urządzeń Okrętowych Techmet w Pruszczu Gdańskim
- 12.15 / Podwale Grodzkie 4, obok hotelu
W tym miejscu 15 grudnia 1970 roku został zabity Waldemar Rebinin lat 26, kierowca w Wojewódzkiej Kolumnie Transportu Sanitarnego w Gdańsku
16/12/2020
- 17.00 / obok stoczniowej Bramy nr 2
W tym miejscu 16 grudnia 1970 roku zostali zabici Jerzy Matelski lat 27, dźwigowy w Stoczni Gdańskiej im. Lenina oraz Stefan Mosiewicz
lat 22, malarz z Wydziału W1 Stoczni Gdańskiej im. Lenina
- po zakończeniu remontu dworca PKP / nieopodal pomnika Kindertransportów
W tym miejscu 15 grudnia 1970 roku został zabity Kazimierz Stojecki lat 58, robotnik transportu z Wydziału T2 Stoczni Gdańskiej im. Lenina
- po zakończeniu remontu dworca PKP / pomiędzy budynkami PKP a wjazdem na ul. Błędnik
W tym miejscu 15 grudnia 1970 roku został zabity Andrzej Perzyński lat 19, malarz konserwator w Stoczni Gdańskiej im. Lenina
16 grudnia, godz. 12.05–12.30, wieża kościoła św. Katarzyny, okolice Wielkiego Młyna
Koncert carillonowy – Ofiarom Grudnia ’70
możliwość osobistej obecności z zachowaniem zasad bezpieczeństwa sanitarnego
transmisja online: www.gdansk.pl, FB: Carillony Gdańskie – Muzeum Gdańska & Muzeum Gdańska
W repertuarze: „Lacrimosa” z Requiem d-moll KV 626 Wolfganga Amadeusza Mozarta, „Ballada o Janku Wiśniewskim” Andrzeja Korzyńskiego, „Preludium e-moll op. 20 nr 4” Fryderyka Chopina oraz „Forgetfulness” autorstwa Emila Miszka.
Zagrają miejska carillonistka Monika Kaźmierczak i trębacz Emil Miszk.
GAZETA JUBILEUSZOWA GDAŃSK PAMIĘTA
dystrybucja przez wolontariuszy: podczas uroczystości odsłonięcia płyt pamiątkowych i w trakcie uroczystości na pl. Solidarności
dostęp online: ecs.gda.pl/gazeta_jubileuszowa
20-stronicowe bezpłatne wydawnictwo, które jest przewodnikiem po wydarzeniach Grudnia ’70, widzianych oczyma uczestników i świadków zdarzeń – rannych, ich rodzin, lekarzy, mieszkańców miasta czy fotoreporterów. Czytelnicy poznają również wiele ciekawych faktów dotyczących budowy pomników pamięci ofiar – gdańskiego i gdyńskiego, a także powstania znaku GRUDZIEŃ 1970, który większość z nas zna. Publikowana jest również rozmowa z autorką projektu tablic upamiętniających miejsca śmierci ofiar, a także teksty o najdłuższym w Europie procesie winnych tragedii i funkcjonariuszu służb specjalnych PRL, który pracował na rzecz opozycji. Dla wielbicieli kina – rekomendacje filmów, które opowiadają historię Grudnia ’70.
Wydarzenia towarzyszące
16 grudnia, godz. 20.00, antena TVP1 – PREMIERA FILMU „O TYCH, KTÓRZY ZBUDOWALI POMNIK”
Film (reż. Henryka Dobosz-Kinaszewska i Piotr Weychert) to dokument bogato ilustrowany zarówno materiałem archiwalnym, jak i wspomnieniami uczestników wydarzeń – inżynierów, robotników i artystów, z których niejeden za swoje zaangażowanie zapłacił wysoką cenę w stanie wojennym. Wielu bohaterów tamtych wydarzeń odeszło, niektórzy są ludźmi w podeszłym wieku. Autorzy przywołują też emocje i atmosferę społecznej wspólnoty, jaka zawiązała się wokół tego dzieła.
Film powstał z inicjatywy Stowarzyszenia „Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970”. Dokument trwa 57 minut.
powtórki / 17 grudnia, godz. 17.45, TVP Historia / 17 grudnia, godz. 22.10, TVP Dokument / 18 grudnia, godz. 11.15, TVP Dokument / 20 grudnia, godz. 2.10, TVP Dokument
Przypomnijmy
W Grudniu ’70 zginęło 45 osób, 43 ofiary – 8 w Gdańsku, 18 w Gdyni, 1 w Elblągu, 16 w Szczecinie oraz 2 milicjantów. 1165 osób odniosło rany. Nie wiadomo, czy z powodów propagandowych władze PRL nie zaniżyły tych liczb. Tuszowano prawdziwe przyczyny zgonów.
14–22 grudnia 1970 roku wojsko i milicja brutalnie stłumiły robotnicze protesty. Przyczynami strajków były niedemokratyczne rządy pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Władysława Gomułki oraz fatalna sytuacja ekonomiczna kraju.
Do wyjścia na ulice tuż przed Bożym Narodzeniem pchnęły robotników drastyczne podwyżki cen wielu towarów, zwłaszcza artykułów spożywczych, a także fakt, że władza nie chciała wysłuchać ich racji.
Pierwsi strajk ogłosili 14 grudnia pracownicy największego zakładu przemysłowego Wybrzeża – Stoczni Gdańskiej im. Lenina, domagając się godnych warunków życia, cofnięcia podwyżek i podniesienia płac. Za ich przykładem poszły kolejne przedsiębiorstwa z Gdyni, Elbląga i Szczecina.
Żołnierzom i milicjantom wydano rozkaz strzelania do robotników. Pogrzeby zabitych odbywały się w nocy, często bez udziału rodzin. Komuniści zacierali prawdę o grudniowej rewolcie, a w następnych latach prześladowali przywódców Grudnia ’70 oraz osoby, które domagały się upamiętnienia tych tragicznych dni.
W sierpniu 1980 roku, kiedy przez kraj przetoczyła się wielka fala strajków, jednym z pierwszych postulatów protestujących było upamiętnienie zamordowanych. 16 grudnia 1980 roku o godz. 17.00, zaledwie po stu dniach prac, na pl. Solidarności uroczyście odsłonięto pomnik Poległych Stoczniowców 1970 – pierwszy w komunistycznym imperium pomnik ofiar reżimu, symbol walki o niepodległą i demokratyczną Polskę.
Do dziś nie wskazano i nie skazano wszystkich odpowiedzialnych za śmierć ofiar Grudnia ’70.
Organizatorami uroczystości jubileuszowych są miasto Gdańsk, marszałek województwa pomorskiego i Europejskie Centrum Solidarności.
Partnerzy wydarzeń: Polska Filharmonia Bałtycka im. Fryderyka Chopina, Polski Chór Kameralny Schola Cantorum Gedanensis i Gdański Archipelag Kultury.
GDAŃSK PAMIĘTA / szczegółowe informacje → ecs.gda.pl/gdansk-pamieta
Olimpia Schneider
Urząd Miejski w Gdańsku
