Miłośnik, znawca i propagator historii naszego miasta, fizyk, pianista i honorowy obywatel Gdańska. Profesor Andrzej Januszajtis obchodził w tym roku 95. urodziny. Z tej okazji w czwartek, 20 września, w Ratuszu Staromiejskim odbył się jego uroczysty benefis.
Sala Mieszczańska wypełniona była po brzegi. Wydarzenie przyciągnęło tłum gości, którzy wspólnie z jubilatem chcieli świętować jego urodziny, które przypadały na 18 sierpnia. Wśród zgromadzony znaleźli się m.in. żona profesora, Ewa Januszajtis, europosłanka Magdalena Adamowicz, posłanka Małgorzata Chmiel, Bogdan Borusewicz, wicemarszałek Senatu, Mateusz Skarbek, wiceprzewodniczący Rady Miasta Gdańska, Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska, Władysław Zawistowski, dyrektor departamentu kultury w Urzędzie Marszałkowskim, Tadeusz Gleinert, przewodniczący Stowarzyszenia Rajców Gdańskich, Lawrence Ugwu, dyrektor Nadbałtyckiego Centrum Kultury, Patrycjuszki ze Stowarzyszenia Nasz Gdańsk oraz gdańszczanki i gdańszczanie. Wydarzenie prowadził Stanisław Sikora.
Podczas oficjalnych przemówień wspominano i doceniano zasługi profesora Andrzeja Januszajtisa dla Gdańska.
– Szczęśliwy to dla nas wszystkich bieg spraw. Mógł bowiem Andrzej Januszajtis być kustoszem zamku, który wielki książę litewski zbudował w Lidzie, gdzie Jubilat przyszedł na świat. Mógł też zakorzenić się w Lublinie, gdzie spędził okupację i pierwsze lata powojenne. Szczęśliwy bieg wydarzeń sprawił jednak, że po maturze rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Gdańskiej, gdzie przez długie lata łączył potem pracę naukową z dydaktyczną. W 1958 roku został gdańszczaninem z wyboru, a od 21 lat nosi tytuł Honorowego Obywatela Gdańska – mówiła prezydent Aleksandra Dulkiewicz. – Długo mogłabym wyliczać wszystkie role publiczne i funkcje społeczne, jakie brał na siebie Andrzej Januszajtis. Był przewodniczącym Towarzystwa Miłośników Gdańska, radnym miejskim, przewodniczącym Rady Miasta Gdańska, promował współpracę miast nadbałtyckich i ekologię, przywracał historyczne nazwy i współorganizował 1000-lecie miasta. Co ciekawe jednak, mimo wielkiej miłości do tego, co lokalne od zawsze widział miejsce Polski w Europie. W 1989 roku Andrzej Januszajtis kandydował do Sejmu pod hasłem „Powrót do Europy”, wiedzieliście Państwo o tym? Od ponad pół wieku profesor Andrzej Januszajtis prowadzi ustawiczne studia nad historią Gdańska. Dziękuję, Panie Profesorze, w imieniu własnym oraz gdańszczanek i gdańszczan za kilkanaście książek i dziesiątki artykułów, które Pan ofiarował nam i tym, którzy przyjdą po nas. Za gawędy w radiu i telewizji. Za udział w staraniach o powrót z Niemiec wywiezionych w czasie II wojny światowej zabytków, jak skrzydło ołtarza Ferberów czy dawny księgozbiór Towarzystwa Przyrodniczego. Za troskę o pełną rekonstrukcję słynnego zegara astronomicznego z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i odtworzenie carillonów na wieży kościoła św. Katarzyny. Dziękuję za wszystko. Niech nam Pan żyje dwieście lat i dłużej! – dodała prezydent Gdańska.
W imieniu Mieczysława Struka, Marszałka Województwa Pomorskiego, dyrektor Władysław Zawistowski wręczył Andrzejowi Januszajtisowi Nagrodę Specjalną Województwa Pomorskiego w Dziedzinie Kultury – za niespożytą energię w działaniu na rzecz popularyzacji dziejów Gdańska i Pomorza z wielkim podziękowaniem za wkład w dzieło ratowania dziedzictwa kulturowego naszego regionu.
Za oprawę artystyczną wydarzenia zadbał profesor Konstanty Andrzej Kulka, który z towarzyszeniem Cappelli Gedanensis wykonał na skrzypcach utwory Henryka Wieniawskiego i Karola Lipińskiego.
– Ja sam nie wiem, jak przebiegły te lata… – mówił profesor Andrzej Januszajtis. – Czy Państwo zdają sobie sprawę, że ja jako chłopiec oglądałem na ulicy w Lublinie powstańców z 1867 roku? Następnie przeżyłem upadek Polski i kompromitację ówczesnych rządów, a następnie wojnę i upadek PRL-u. Nastały nowe czasy, odwróciłem się od fizyki i zostałem wybrany radnym miasta Gdańska i przewodniczącym Rady. Wspominam to jako wielką przygodę mojego życia, uchwaliliśmy ponad 660 uchwał, z której każda z nich zmieniała często jeszcze komunistyczne miasto. Mieszkam w Gdańsku od 1958, interesuję się nim od 1948. Uważam się za gdańszczanina, choć i Lublin i Kresy są mi bliskie. Gdańsk się bardzo zmienił, kocham Gdańsk, to cudowne miasto. Bardzo wszystkim dziękuję za dzisiejszą obecność – mówił profesor Januszajtis.
Biogram Andrzeja Januszajtisa
Andrzej Januszajtis urodził się 18 sierpnia 1928 roku w Lidzie na terenie dzisiejszej Białorusi. Przez przypadający na czas jego młodości okres II Wojny Światowej mieszkał w Lublinie. Stamtąd przeniósł się do Gdańska, gdzie rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Gdańskiej. Równocześnie uczył się w szkole muzycznej, w klasie fortepianu. Jako pracownik naukowy Katedry Fizyki Politechniki uzyskał doktorat, a potem tytuł docenta. Pełnił funkcje dyrektora Instytutu Fizyki oraz dziekana Wydziału Fizyki.
Przez pewien czas mieszkał w Sopocie, ale w 1958 roku przeprowadził się do Gdańska, stając się jego miłośnikiem i znawcą jego historii. Przez kolejne kilkadziesiąt lat łączył pracę zawodową fizyka z badaniami nad historią Gdańska.
Po roku 1989 Andrzeja Januszajtisa zaczęła pochłaniać również praca społeczna i polityka. Kandydował jako bezpartyjny do Sejmu RP – bezskutecznie, ale rok później (w 1990 r.), z ramienia Komitetów Obywatelskich tworzonych przez działaczy Solidarności, został członkiem, a wkrótce przewodniczącym – Rady Miasta pierwszej kadencji.
Już w latach 60. Andrzej Januszajtis walczył o uratowanie Wartowni nr 1 na Westerplatte przed rozbiórką, kiedy obiektowi zagroziły rządowe plany rozbudowy kanału portowego i nowego nabrzeża. Skutecznie. Później m.in. dzięki jego staraniom Gdańsk odzyskał skradzione podczas wojny: skrzydło ołtarza Ferberów z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP), dzieła z dawnego księgozbioru Towarzystwa Przyrodniczego (obecnie w zbiorach Biblioteki Głównej Politechniki Gdańskiej) i dzwony z kościołów w Stegnie i Cedrach Wielkich. Profesor kierował też odbudową zegara astronomicznego w kościele NMP, który uruchomiono w maju 1990 roku. Jemu również zawdzięczamy, że do kościoła św. Katarzyny powrócił carillon.
Andrzej Januszajtis m.in. autorem popularnego przewodnika “Z uśmiechem przez Gdańsk” wydanego w 1968 r. (i ponownie w 2003 r.) z ilustracjami znakomitego rysownika i karykaturzysty Zbigniewa Jujki; przewodnika “Gdańsk” (2008) oraz wielu pozycji popularnonaukowych, dot. m.in. kościoła św. Katarzyny, zegara astronomicznego w kościele Mariackim, biografii Daniela Gabriela Fahrenheita. Pisał o gdańskich zegarach, dzwonach i karylionach, o “Legendach dawnego Gdańska”, o dziejach Sulmina – wsi podgdańskiej. Opisywał gdańskie dzielnice “Od Gyddanyzc do Wielkiego Gdańska” i ulice “Od Aksamitnej do Żytniej”. Wydał album “Gdańskie Spichlerze – piękno zapomniane”, “Złota Kamieniczka i jej mieszkańcy” (2012 r. – z własnoręcznymi ilustracjami autora), a także zbiory felietonów, które pisywał regularnie do lokalnej pracy. Jako niestrudzony popularyzator wiedzy o przeszłości i zabytkach Gdańska, prowadził na ich temat audycje na antenie Radia Gdańsk.
Profesor Januszajtis jest też prezesem i członkiem wielu stowarzyszeń, m.in. ”Nasz Gdańsk”, Towarzystwa „Horologium” czy Towarzystwa Promocji Młodych Skrzypków im. Aleksandry Januszajtis. Członkiem honorowym Koła Przewodników Miejskich i Terenowych im. Franciszka Mamuszki, członkiem kapituły Medalu św. Wojciecha i Medalu Księcia Mściwoja II.
Otrzymał wiele ważnych odznaczeń: m.in. Krzyż Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (Bundesverdienstkreuz) I klasy za wkład w polsko-niemieckie pojednanie (w 1997 roku); Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (w 2014) i Medal 100-lecia Odzyskania Niepodległości (2018).
To też laureat Nagrody Artystycznej Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki, Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury, Splendor Gedanesis. W imię zasług, w 2002 roku, Andrzej Januszajtis odebrał z rąk prezydenta Pawła Adamowicza tytuł Honorowego obywatela Miasta Gdańska.
Marta Formella
Urząd Miejski w Gdańsku
fot Piotr Wittman
