Współczesny Gdańsk wzbudza zachwyt wielu odwiedzających go turystów. Ale mało kto wie, że taki wygląd miasto zawdzięcza tysiącom ludzi, którzy podjęli trud jego odbudowy ze zniszczeń powstałych pod koniec II wojny światowej. Wystawę czasową o odbudowie powojennego Gdańska będzie można zobaczyć w zabytkowym Zespole Przedbramia do 2 października 2023 roku.
– Opuszczenie Zespołu Przedbramia, popularnie zwanego Katownią, przez Muzeum Bursztynu w 2021 roku spowodowało, że zaczęliśmy się zastanawiać, o czym chcielibyśmy opowiadać w tym wyjątkowym miejscu. Bardzo często w tych naszych rozmowach pojawiało się zagadnienie odbudowy Gdańska. Największego projektu konserwatorskiego, które zostało zrealizowane tuż po zakończeniu II wojny światowej – mówił podczas wernisażu wystawy Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska. – Wokół nas odchodzą świadkowie tego wyjątkowego w skali Polski przedsięwzięcia łączącego lokalną wspólnotę. Ich dziedzictwo i pamiątki po nich giną, a kolekcje ulegają rozproszeniu. Z tego względu dzisiaj otwieramy wystawę „Gdańsk piękniejszy niż kiedykolwiek”. Ma ona być miejscem, które wysyła każdemu jasny komunikat. W Gdańsku jest takie miejsce, w którym pamięta się o odbudowie Gdańska i jej ludziach. Gdzie prowadzona będzie działalność edukacyjna i miejsce, do którego każda osób dysponująca pamiątką po odbudowie Gdańska będzie mogła przekazać świadectwo historii powojennego Gdańska.
Gdańsk w marcu 1945 roku, jak wiele innych miast ogarniętej wojną Europy, był piekłem na ziemi. Wkraczające oddziały Armii Czerwonej rozpoczęły systematyczne niszczenie miasta. Zniszczeniom albo znacznemu uszkodzeniu uległo ponad 90% dawnej zabudowy historycznego centrum. Jesienią 1946 roku, gdy obecne Śródmieście było wciąż morzem ruin, komunistyczne władze miasta rzuciły dwa śmiałe hasła: „Odbudujemy Gdańsk piękniejszy, niż był kiedykolwiek” oraz „Wskrzesimy stary Gdańsk”. Stało się to, zanim zapadła decyzja o podniesieniu z gruzów warszawskiej Starówki.
Wymiar propagandowy tej idei był oczywisty. Mimo to porwała ona dziesiątki tysięcy gdańszczanek i gdańszczan, którzy przybyli do miasta z różnych stron przedwojennej Rzeczpospolitej. Główne Miasto planowano odbudować w historycznym kształcie, nadając mu jednocześnie charakter nowoczesnego osiedla mieszkaniowego. Pomysłu tego jednak nie zrealizowano.
Największy projekt odbudowy miasta w powojennej Polsce
Wystawa opowiada o odbudowie powojennego Gdańska – dylematach, trudach, sporach architektów i społecznym zaangażowaniu ludzi: inżynierów, robotników, artystów, a nawet dzieci odgruzowujących ulice. Bez ich pracy i poświęcenia Gdańsk nie byłby taki jak teraz.
– Co stanowi o wyjątkowości tego, co stało się w Gdańsku? Jak gdańska odbudowa prezentuje się na tle innych części Polski? Czy decyzja o podjęciu wyzwania stała się fundamentem współczesnej tożsamości gdańszczan? Czy po prawie 80 latach możemy mówić o zakończeniu odbudowy ze zniszczeń II wojny światowej? – pytał uczestników wernisażu Janusz Marszalec, zastępca Dyrektora Muzeum Gdańska. – Ta wystawa jest również przekazem do naszych przyjaciół z Mariupola, Buczy i Bachmutu, że odbudowa po tragedii, jaką jest wojna, jest możliwa.
Na wystawie, obejmującej cztery kondygnacje Wieży Więziennej zabytkowego Zespołu Przedbramia ulicy Długiej, zaprezentowano zdjęcia pokazujące Gdańsk i jego mieszkańców, archiwalne filmy oraz zachowane rzeźby z przedproży kamienic, które przetrwały wojnę. Dopełnieniem opowieści są nagrania wspomnień świadków i uczestników odbudowy Gdańska, których można odsłuchać podczas zwiedzania sal wystawowych.
W przyszłym miesiącu dostępna do pobrania będzie specjalnie przygotowana aplikacja z archiwalnymi oraz współczesnymi fotografiami. Dzięki niej już po zwiedzeniu wystawy będzie można zapoznać się z najciekawszymi miejscami związanymi z powojenną odbudową miasta oraz zobaczyć, jak wyglądały one pod koniec wojny, a jak prezentują się dziś.
Zespół Przedbramia – poznaj historię miejsca
Zespół Przedbramia ulicy Długiej tworzą gotycko-renesansowe budynki Wieży Więziennej i Katowni. W przeszłości skazywano tutaj i więziono przestępców.
W 1887 roku Przedbramie wróciło w posiadanie miasta, które w latach 1888–1890 przeprowadziło jej remont, w jego toku przywrócono figury szczytów. Na zachodniej elewacji osadzono elementy fasady rozebranej Bramy św. Jakuba. W 1894 roku w Katowni uzyskał siedzibę Związek Gdańskich Artystów Plastyków (Verein Danziger Künstler). W dawnej sali przesłuchań zaczęto organizować wystawy. Od 1922 roku w sklepionym przejeździe i łączniku funkcjonował antykwariat naukowy Hansa Rhauego, powstała też kolekcja narzędzi tortur – zaczątek muzeum kryminalistycznego.
Podobnie sytuacja wyglądała po 2 wojnie światowej, gdy po odbudowie przywrócono wygląd budynkowi, ale również wprowadzono funkcję muzeum. Pojawiło się tu Muzeum Kryminalistyki, które obecnie znajduje się na Uniwersytecie Gdańskim, a następnie, od 2006 do 2021 roku, Muzeum Bursztynu. Teraz w historycznych wnętrzach pokazywane są dwie wystawy:
- „Gdańsk piękniejszy niż kiedykolwiek” – o odbudowie Gdańska zniszczonego w 1945 roku (Wieża Więzienna);
- „Od bramy do Muzeum. Krótka historia Zespołu Przedbramia” (Katownia).
„Gdańsk piękniejszy niż kiedykolwiek” – wystawa czasowa
- Zwiedzanie wystawy: 28 maja – 2 października 2023 roku
- Bilety: 15 zł (normalny), 10 zł (ulgowy)
- Wejście na punkt widokowy: w cenie biletu wstępu
Dostępność wystawy:
Część tekstów została przetłumaczona na Polski Język Migowy. Nagrania są dostępne po zeskanowaniu kodów QR. Do czterech zdjęć przygotowano audiodeskrypcje. Można ich wysłuchać po zeskanowaniu kodu QR. Ze wzglądu na zabytkowy charakter budynku i jego pierwotną funkcję obronną nie udało się zlikwidować barier architektonicznych.
Andrzej Gierszewski
fot. A. Grabowska
Muzeum Gdańska
