13. edycja festiwalu NARRACJE odbędzie się w listopadzie 2022 roku w gdańskiej dzielnicy Przeróbka. Komisja konkursowa oceniła propozycje nadesłane w drodze otwartego naboru i wybrała koncepcję kuratorską Emilii Orzechowskiej, kuratorki, artystki, producentki, animatorki kultury i Bogny Świątkowskiej, pomysłodawczyni i prezeski zarządu Fundacji Bęc Zmiana. Koncepcja została zgłoszona pod roboczym tytułem „byliśmy, jesteśmy, będziemy”.
W skład komisji konkursowej weszli: Olga Wysocka, zastępczyni dyrektorki Zachęty Narodowej Galerii Sztuki, Ewa Łączyńska-Widz, dyrektorka BWA w Tarnowie, Stach Szabłowski, kurator, Aleksandra Szymańska, dyrektorka Instytutu Kultury Miejskiej – organizatora festiwalu, Piotr Stasiowski, dyrektor Gdańskiej Galerii Miejskiej – współorganizator festiwalu.
Fragment uzasadnienia wyboru koncepcji „byliśmy, jesteśmy, będziemy”:
Rekomendując projekt pp. Emilii Orzechowskiej i Bogny Świątkowskiej „byliśmy, jesteśmy, będziemy”, jury zwróciło uwagę na podwójną uważność, którą wykazały się autorki, budując założenia swojej propozycji. Mamy na myśli po pierwsze wrażliwość na potencjał symboliczny mikro-dzielnicy Przeróbka. Z punktu widzenia życia codziennego oraz urbanistycznego porządku Trójmiasta jest to miejsce peryferyjne, zagospodarowane w równej mierze przez celowe działania człowieka, co przypadek, a także żyjącą w miejskiej warunkach naturę. Właśnie w tej peryferyjności i znaczeniowym niedopowiedzeniu dzielnicy kuratorki dostrzegły możliwość proklamowania Przeróbki „stolicą XXI wieku”, stawiając tezę, że kształt przyszłości określany będzie właśnie na obrzeżach i marginesach dzisiejszego porządku.
Po drugie autorki projektu dały wyraz wyczuleniu na ducha czasu. Ten zaś podpowiada, by refleksję rozwijaną dziś za pomocą działań artystycznych rozszerzać poza problemy estetyczne, historyczne i społeczne definiowane w tradycyjnych, antropocentrycznych kategoriach. Jury doceniło zapowiedź kuratorek, które deklarują, że chcą pracować „blisko i nisko” rzeczywistości Przeróbki i wraz zaproszonymi artystkami i artystami szukać w tej dzielnicy platformy do rozwijania międzygatunkowej wspólnoty i podgatunkowej solidarności. Nasze uznanie zyskał także badawczy charakter projektu, którego autorki powstrzymują się od apriorycznych rozwiązań i konceptów. Zamiast przychodzić na Przeróbkę z gotowymi pomysłami i przeświadczeniami, kuratorki nastawione są na rzeczywiste, dogłębne studiowanie kontekstu dzielnicy; wyniki tych badań określą ostateczny kształt realizowanych w ramach NARRACJI przedsięwzięć.
Kuratorki wyodrębniły w koncepcji „byliśmy, jesteśmy będziemy” cztery najważniejsze wątki. Pierwszy z nich skupia się wokół zagadnień związanych z nieantropocentryzmem, międzygatunkowością i bioróżnorodnością: „[W swoich działaniach] Chcemy być blisko i nisko ziemi, głosić postulaty wspólnoty międzygatunkowej”, deklarują autorki koncepcji. Kolejnym obszarem zainteresowania kuratorek jest przyszłość – zarówno ta, która dotyczy dzielnicy, jak i przemian w sposobie definiowania celów i charakteru sztuki. Trzecim wątkiem jest eksplorowanie znaczeń „potencjału zmiany” oraz „wyobraźni do władzy”, czyli haseł pozostających w silnym związku ze sztuką aktywnie włączającą się w dyskurs społeczny i polityczny. „Wciąż słyszymy, że lepsza jest ewolucja niż rewolucja, że zmiany należy wprowadzać powoli i z rozwagą. Czujemy, że już nie mamy na to czasu”, piszą autorki koncepcji. Ostatni obszar wyodrębniony przez nie skupia się w haśle „przeróbki rzeczywistości”, które odwołuje się do innowacyjnych i inkluzyjnych sposobów projektowania i produkcji wydarzenia artystycznego.
We wstępie do koncepcji Orzechowska i Świątkowska zaznaczają narastającą potrzebę zmian: „Skutki uprzemysłowienia, grabieżczych działań człowieka wobec przyrody i zasobów naturalnych, chciwość, podporządkowanie wrażliwości kapitałowi i konsumpcji są już niemożliwe do zapudrowania. Potrzebna jest gruntowna przeróbka, zamiana tego, co nie działa w coś, co działa dobrze. Proklamujmy Przeróbkę stolicą XXI wieku!”.
– „byliśmy, jesteśmy, będziemy” to napis widniejący na jednym z dwóch pomników, jakie znajdują się na gdańskiej Przeróbce. Oba mają formę głazów narzutowych i upamiętniają wydarzenia ważne dla historii dzielnicy – zatrzymują je w czasie, a tym samym w świadomości mieszkańców. Wektor na osi czasu skierowany jest tu w „prawiek”. Jakie pomniki możemy „wyobrazić” sobie, patrząc w przyszłość Przeróbki? Jakie idee i postawy będziemy wynosić na piedestał? Czy hasło „byliśmy, jesteśmy, będziemy” możemy przypisać innej, nieantropocentrycznej perspektywie? Czy możemy zaproponować międzygatunkowe połączenie – „byliśmy” przypisać człowiekowi, „jesteśmy” materii, a „będziemy” wszystkim pozaludzkim istotom ziemskim, które przetrwają? – zastanawiają się kuratorki.
Ważnym elementem dla Emilii Orzechowskiej i Bogny Świątkowskiej jest też sam sposób prowadzenia produkcji festiwalu NARRACJE. Proces przygotowania i programowania wydarzenia odbędzie się w duchu idei kultura dla klimatu.
– Wybór Przeróbki na miejsce realizacji 13. edycji festiwalu NARRACJE daje możliwość produkcji i prezentacji prac artystycznych o dużym potencjale znaczeniowym. Festiwal trwa zaledwie 2 dni, jednak naszym celem będzie wykreowanie wiedzy i doświadczeń, które na Przeróbce pracować mogą o wiele dłużej. Dziś dystrybucja uczestnictwa się zmieniła. Odległości zostały przywrócone, ale dystans uległ skróceniu. Nasza propozycja akcentuje konieczność rozumienia sztuki jako użytecznego narzędzia uwidaczniania relacji przestrzennych, międzyludzkich i międzygatunkowych. Symboliczne ustanowienie Przeróbki stolicą XXI wieku będzie świetną do tego okazją – dodają kuratorki.
13. edycja festiwalu NARRACJE, listopad 2022. „byliśmy, jesteśmy, będziemy” (tytuł roboczy)
- Kuratorki: Emilia Orzechowska, Bogna Świątkowska
- Organizator: Instytut Kultury Miejskiej, współorganizator: Gdańska Galeria Miejska, instytucje kultury Miasta Gdańska
Biogramy kuratorek
Emilia Orzechowska – kuratorka, producentka i animatorka kultury. Ukończyła studia filmoznawcze w Instytucie Sztuk Audiowizualnych na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, Studium Animatorów Kultury w Gdańsku ze specjalizacją filmową oraz krytykę artystyczną na gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych. Założycielka Stowarzyszenia A KuKu Sztuka, w którym do 2017 roku realizowała autorskie i interdyscyplinarne projekty artystyczne, m.in. Parkowanie (2007-2016) oraz Festiwal ARTLOOP (2011-2017). W swojej niezależnej praktyce kuratorskiej często odnosi się do historii miejsc lub osób. Lubi nieoczywiste lokalizacje i projekty site-specific. Często w narracji nawiązuje do przestrzeni, tworząc raczej doświadczenia niż prezentacje. Jej ostatni niezależny projekt kuratorski „The Dark Side Of The Sun”, odnosi się między innymi do takich pojęć jak dług ekologiczny, depresja klimatyczna czy ecocide i wynika z bieżących zmian w naturze, zmian klimatu i katastrofy ekologicznej, której jesteśmy uczestnikami. Na co dzień pracuje w Teatrze Miniatura w Gdańsku jako producentka teatralna oraz współpracuje z TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie w roli kuratorki, realizując wystawy oraz swój autorski cykl PERFOstacja, w ramach którego prezentuje performance’y i spektakle taneczne. Od sierpnia 2019 roku wraz z Elą Jabłońską i Wojtkiem Kotwicki współtworzy Fundację W788, która prowadzi programy rezydencyjne w miejscowości Kozielec na 788 kilometrze Wisły.
Bogna Świątkowska – pomysłodawczyni, fundatorka i prezeska zarządu Fundacji Bęc Zmiana, z którą zrealizowała kilkadziesiąt projektów poświęconych przestrzeni publicznej, architekturze i projektowaniu, a także konkursów adresowanych do architektów i projektantów młodego pokolenia. Inicjatorka i redaktorka naczelna czasopisma „Notes na 6 tygodni”. Wcześniej naczelna pierwszego popkulturalnego miesięcznika „Machina” (1998–2001), autorka licznych tekstów, wywiadów, programów radiowych i telewizyjnych poświęconych współczesnej kulturze popularnej. Stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2014). Członkini Społecznej Rady Kultury przy prezydencie m.st. Warszawy (2012-2015), Rady Architektury i Przestrzeni Publicznej m.st. Warszawy (2015-2018), a także Zespołu Eksperckiego ds. Kultury Lokalnej przy Narodowym Centrum Kultury (2015-2017).
Marta Bańka
Instytut Kultury Miejskiej
