Tomasz Rogala urodził się 15 grudnia 1860 r. (niekiedy błędnie podaje się 21 grudnia) w Wielu w rodzinie chłopskiej Piotra i Joanny Ossowskiej. Wykształcenie podstawowe zdobył w szkole w rodzinnej wiosce. W domu jednak pogłębiał znajomość języka polskiego, historii oraz kultury Polski. Służbę wojskową odbył w Berlinie w jednostce artylerii. Po powrocie do domu objął gospodarstwo po ojcu, a spłaciwszy rodzeństwo, pozostał bez dostatecznych środków do życia. Zadłużony, zagrożony subhastą, sprzedał je przyjacielowi. Następnie przez dwa lata był rządcą gospodarstwa niemieckiego w Prusach Wschodnich. Źle opłacany, wyruszył na zachód w poszukiwaniu lepszej pracy, którą znalazł w Berlinie, gdzie wyuczył się rzemiosła pantoflarskiego. Tam też aktywnie działał w polskich i katolickich stowarzyszeniach. W Weißensee pod Berlinem ożenił się z Franciszką Knebą ze Starej Kiszewy.
W 1893 r. wraz z rodziną osiadł w Kościerzynie. Poza okresem II wojny światowej związał się z Kościerzyną na przeszło pół wieku. Tutaj założył warsztat szewski a z czasem sklep galanteryjny. Przez kilka lat prowadził z rodzeństwem w Szarlocie nad jeziorem Osuszyno jeden z pierwszych pensjonatów na Kaszubach.
Należał do grona najaktywniejszych działaczy patriotycznych w mieście i okolicy. Już w 1896 r. został jednym z założycieli Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Kościerzynie organizacji, której celem był podnoszenie sprawności fizycznej i duchowej oraz rozbudzanie ducha narodowego. Rogala współpracował również z miejscową inteligencją. Uczestniczył w zjeździe pisarzy kaszubskich w Kościerzynie w 1910 r. Szczególnie aktywny był w Towarzystwie Czytelni Ludowych i Towarzystwie Ludowym, w środowisku rzemieślników i robotników, zwłaszcza w okresie wyborów do sejmu pruskiego i parlamentu niemieckiego, należał bowiem do polskiego Komitetu Wyborczego na powiat kościerski. Był też jednym z założycieli Domu Kaszubskiego,,Bazar” w Kościerzynie. W 1906 r. zaangażował się w działania na rzecz strajku szkolnego organizowanego przeciw germanizacji dzieci. Był współzałożycielem powstałego w 1912 r. w Grudziądzu konspiracyjnego Towarzystwa Odrodzenia Polski, a w latach 1918-1920 działaczem i wiceprezesem Powiatowej Rady Ludowej w Kościerzynie.
Gdy w 1919 r. Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej w Gdańsku postanowił z inicjatywy podkomisarza dra Józefa Wybickiego wysłać delegację z Kaszub do Wersalu, by tam zabiegała o przyłączenie Pomorza do Polski, to Rogala znalazł się w jej składzie obok dra Mieczysława Marchlewskiego i Antoniego Abrahama. Wyprawa ta rychło obrosła legendą, w której jej ludowi uczestnicy stanowili żywy symbol niezłomności ducha polskiego wśród Kaszubów nad Bałtykiem. Rogala wrócił do Polski razem z wojskami gen. Józefa Hallera. Środowiska ludowe typowały go na stanowisko starosty. W okresie międzywojennym wielokrotnie był wybierany do Rady Miejskiej, by w 1931 r. zostać jej przewodniczącym. Związany był niezmiennie ze Stronnictwem Narodowym. Działając w powiecie, organizował biblioteki w środowiskach wiejskich, w myśl zaleceń Romana Dmowskiego. Był członkiem Obozu Wielkiej Polski, a syn jego Władysław – kierownikiem Powiatowego Wydziału Młodych OWP Kościerzyna.
We wrześniu 1939 r. został aresztowany wraz z całą rodziną, tak swoją jak i syna Władysława, którego hitlerowcy zamordowali w lesie pod Kornem. Rogala i jego najbliżsi wywiezieni zostali przez Niemców na Podlasie do Łosic. Stamtąd po śmierci żony przeniósł się z rodziną na południe do Dębicy, następnie do Przeworska gdzie doczekał zakończenia wojny. Po powrocie do Kościerzyny w maju 1945 r. uczestniczył w życiu publicznym miasta i regionu, do końca życia interesując się sprawami społecznymi. Zmarł l czerwca 1951 r. w Kościerzynie. Spoczął na kościerskim cmentarzu 5 czerwca 1951 r. W 1922 r. został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Dnia 21 września 1985 r. w Kościerzynie przy ul. Strzeleckiej odsłonięte zostało popiersie Tomasza Rogali. Inicjatorem ufundowania pomnika był kościerski oddział Zrzeszenia Kaszubsko‑Pomorskiego. Rogali poświęcona została również znajdująca się na budynku zabytkowego kościerskiego ratusza tablica pamiątkowa. Odsłonięto ją 9 maja 1970 r. W rodzinnym mieście patronuje również ulicy i osiedlu.
W 2001 r. Uchwałą nr XXXV/280/01 z dnia 28 marca 2001 r. Rada Miasta Kościerzyna ustanowiła Medal imienia Tomasza Rogali. Medal przyznawany jest za wybitne zasługi dla Kościerzyny oraz za rozsławianie miasta w kraju i na świecie.
Miasto Kościerzyna
