Trwa Millennium Docs Against Gravity. To już 19. edycja najbardziej wyczekiwanego festiwalu filmów dokumentalnych, który w naszym mieście gości po raz siódmy. W czwartek, 19 maja podczas gali wręczenia nagród poznamy m.in. laureatów Nagrody Prezydenta Miasta Gdyni i ETNOMATOGRAFU. Przyzna je jury w składzie: Maciej Cuske, Honorata Martin i Maciej Salamon.
Już w najbliższy czwartek, 19 maja podczas gali wręczenia nagród w Gdyńskim Centrum Filmowym zostaną ogłoszone wyniki konkursu prezydenta Gdyni. Trzyosobowe jury w składzie: Maciej Cuske, Honorata Martin i Maciej Salamon przyzna m.in. Nagrodę Prezydenta Miasta Gdyni w wysokości 15 tys. zł najlepszemu filmowi spośród nominowanych do Konkursu Głównego. W szranki stanęło dwanaście dokumentów z całego świata. Zwiastuny filmów możemy obejrzeć na festiwalowej stronie.
SKÁL
reż. Cecilie Debell, Maria Tórgarð / Wyspy Owcze, Dania / 2021
W pięknych okolicznościach przyrody, na Wyspach Owczych, w miasteczku Torshavn, przyglądamy się historii dorastania, pierwszej miłości i dążeniu do pogodzenia tych nieodłącznych elementów młodości z życiem w tradycyjnej, chrześcijańskiej społeczności.
Przez półtora roku filmowcy towarzyszyli 21-letniej Danii, która zakochała się w hip-hopowym artyście i poecie Trygvi, o pseudonimie Silver Boy. Jego buntownicza twórczość fascynuje Danię, która też śpiewa, ale o Bogu. Obserwujemy, jak dziewczyna zaczyna stawiać pytania na temat wiary, wolności, miłości i tradycji. Widzimy, jak Trygvi rozumie jej dylematy i zachęca ją do wydania wierszy, które odzwierciedlają jej problemy oraz kondycję i myślenie młodzieży na Wyspach Owczych.
Tomik wierszy pod tytułem „ Na zdrowie” („Skál”) staje się tematem rozmów Danii z rodzicami.
ANIOŁY Z SINDŻARU
reż. Hanna Polak / Polska, Niemcy / 2022
Hanifa i Saeed przeżyli piekło, które ISIS zgotował Jezydom, mniejszości religijnej i etnicznej zamieszkującej rejon Sindżar w północnym Iraku.
Ciężko ranny Saeed wyczołguje się z masowego grobu, zanim bojownicy ISIS zdążą pogrzebać ofiary masakry – wśród nich większość jego bliskich. Hanifie udaje się uniknąć porwania, ale jej pięć młodszych sióstr zostaje zniewolonych przez Państwo Islamskie.
Aby dotrzymać obietnicy danej umierającemu ojcu, Hanifa podejmuje się heroicznej, śmiertelnie niebezpiecznej misji, której celem jest odnalezienie sióstr i sprowadzenie ich do domu.
„Anioły z Sindżaru” Hanny Polak – nominowanej do Oscara i Emmy – to przejmujące wołanie o sprawiedliwość. Demaskacja straszliwej zbrodni przeciwko ludzkości. To horror zapomnianego ludobójstwa i ludzi, którym odmawia się wszelkich praw, ale także świadectwo ich siły i odwagi.
LOMBARD
reż. Łukasz Kowalski / Polska / 2022
To poruszająca, pełna szalonego humoru opowieść o ludziach, którzy walczą o przetrwanie, pomagając jednocześnie bardziej potrzebującym.
Jola i Wiesiek z Bytomia to para w życiu i biznesie. Wraz z trójką swoich pracowników prowadzą prawdopodobnie największy lombard w Europie. Czas jego świetności minął jednak wraz z zamknięciem okolicznych kopalni i szerzącym się w mieście bezrobociem.
Pozbawieni środków do życia mieszkańcy „polskiego Detroit” znoszą pod zastaw coraz bardziej absurdalne i bezużyteczne przedmioty. Upadającemu biznesowi nie pomagają ani szalone, marketingowe pomysły Wieśka, ani tym bardziej czułe serce Joli, która klientów wspiera nie tylko dobrym słowem, ale i gorącą zupą czy ciepłym kożuchem.
Choć lombard przynosi straty, to staje się ważnym centrum życia lokalnej społeczności. Wkrótce jednak znajduje się na krawędzi bankructwa, a związek Joli i Wieśka zostaje wystawiony na próbę. W obliczu nadciągającej katastrofy, właściciele podejmą ostatnia próbę ratowania biznesu i miłości.
DOM Z DRZAZG
reż. Simon Lereng Wilmont / Dania, Szwecja, Finlandia, Ukraina / 2022
Historia tymczasowego domu dziecka, położonego w samym środku ukraińskiej strefy wojennej, zaledwie 20 kilometrów od linii frontu. Poznajemy to miejsce oczami przebywających w nim podopiecznych.
Pochodzą z rozbitych rodzin, przeżyli różne traumy i chowają w sobie wiele trudnych wspomnień. Dzielą się nimi przed kamerą, kreśląc dziennik rozbitych żyć, które trwają mimo wszystko, w najgorszych wojennych okolicznościach, w smutku, ale też chwilowych, ulotnych radościach.
Eva chce się dowiedzieć, czy jej matka nadal pije. Pewien chłopiec wspomina, jak jego ojciec dźgnął matkę nożem, ale został zwolniony po ułaskawieniu. Wzruszając ramionami, dzieciaki opowiadają o własnym doświadczeniu przemocy. Zaniedbanie i porzucenie jest tym, co łączy ich wszystkich. Emocjonalne, czasem wręcz tragiczne, rozmowy telefoniczne między nimi a rodzicami dają przedsmak wstrząsającej sytuacji, w jakiej się znalazły. Każde dziecko chce nadal dostrzegać w swoim życiu dobro, mimo że wiele z nich przebywa w sierocińcu nawet dziewięć miesięcy.
Dom dziecka może wydawać się zimnym i nieprzyjaznym schronieniem, w rzeczywistości jednak jest ciepłą, opiekuńczą przystanią. Pracownicy starają się zapewnić magiczną, bezpieczną atmosferę dzieciom, których los leży w rękach sądu. Film portretuje niewidoczne gołym okiem skutki wojny: alkoholizm, przemoc domową czy choroby psychiczne. Co dziesiąta rodzina w tym rejonie jest rozbita. Oglądamy okrutną otchłań, w którą wtłacza wojna.
KROWA
reż. Andrea Arnold / Wielka Brytania / 2021
Bohaterką filmu jest krowa Luma. Obserwujemy cykl jej życia i zanurzamy się w jej emocjach. Wybitna reżyserka Andrea Arnold („American Honey”) skupia się na czystej obserwacji. Jedyne głosy, jakie docierają do naszych uszu, to komendy bezimiennych pracowników pewnej brytyjskiej farmy mlecznej, zagłuszane przez szczęk metalowych krat, zgrzyt maszyn i niskie, pełne trwogi muczenie krów.
Widzimy, jak Luma jest wpychana do stalowej klamry do dojenia, a pajęcze mechaniczne dysze zasysane są do jej wymion. Gigantyczna konstrukcja przypominająca imadło zawiesza zwierzę w powietrzu, dzięki czemu jej kopyta można przyciąć z chirurgiczną precyzją. Uczestniczymy w porodzie, po którym Luma łączy się ze swoim nowonarodzonym cielęciem zaledwie na kilka minut, a następnie każde z nich idzie osobno labiryntem wąskich przejść, od których nie ma ucieczki.
W tym zmechanizowanym świecie życie Lumy sprowadzone zostaje do funkcji przedmiotu potrzebnego człowiekowi, który czeka nieuchronna śmierć. To pozbawione narracji filmowe studium życia krowy jest próbą filozoficznego rozważenia losu i praw zwierząt hodowlanych, bezrefleksyjnie przez nas wykorzystywanych.
BABI JAR. KONTEKSTY
reż. Siergiej Łoźnica / Ukraina, Niderlandy, Francja / 2021
29 i 30 września 1941 roku oddziały niemieckie tzw. Einsatzgruppe, w asyście dwóch batalionów policji ukraińskiej, zastrzeliły w wąwozie Babi Jar, nieopodal Kijowa, ponad 33 tysiące Żydów. Taki napis pojawia się dokładnie w połowie wstrząsającego dzieła znanego publiczności MDAG Siergieja Łoźnicy, który oparł swój film ponownie na unikalnych archiwaliach.
Trudno jest pojąć ogrom barbarzyństwa i okoliczności tego zdarzenia. Dlatego drugi człon tytułu filmu (Konteksty) jest tak ważny. Możemy zrozumieć to wydarzenie tylko przez zagłębienie się w tło wydarzeń na froncie wschodnim i ich ówczesne oraz późniejsze konteksty.
Reżyser skomponował film z archiwaliów pochodzących z obu maszyn propagandowych: nazistowskiej i bolszewickiej oraz z zachowanych materiałów prywatnych. Widzimy przesuwającą się na wschód wojenną machinę niemiecką, która wywołuje masową ucieczkę Armii Radzieckiej i niepokoje społeczne, w tym pogrom Żydów we Lwowie udokumentowany niemiecką kamerą.
Od 1943 roku kierunek marszu się zmienia. Armia Radziecka przejmuje inicjatywę i „wyzwala” te same miasta i wsie.
Precyzyjnie odrestaurowane materiały filmowe hipnotyzują i skłaniają do refleksji na temat konsekwencji oglądanych wydarzeń i sposobu ich wizualnej reprezentacji. Detale oglądanych obrazów i świadectwa, które krzyczą z ekranu, stają się jednym z kontekstów tej tragedii.
PISKLAKI
reż. Lidia Duda / Polska / 2022
Pełna fantazji i charakterna Zosia, niepewny siebie, wrażliwy Oskar, niezależna, ale nieśmiała Kinga rozpoczynają naukę w szkole z internatem dla dzieci niewidomych i niedowidzących. Są jak pisklaki. Mają 7 lat i są zbyt mali, by opuścić rodzinny dom. W tak trudnych chwilach, jak rozłąka z rodzicami starają się sobie pomagać…
To film o życiowej lekcji „latania” i o tym, co pozwala nam przetrwać każdy kolejny dzień, nawet jeżeli świat wokół nas się wali. Wyjazd do szkoły z internatem, to dla dzieci najbardziej przełomowy moment ich życia. To sytuacja, która początkowo tylko rani, ale finalnie da im siłę. Nie mają wyboru więc rodzi się w nich motywacja do walki, zmieniają się, aby sprostać życiowemu wyzwaniu. Bardzo szybko odkrywają, że matczyną, czy ojcowską dłoń może zastąpić dłoń dziecka z klasy. W krótkim czasie przekonują się, że są sobie wzajemnie potrzebni. A potem odkrywają, że nikt nie rozumie ich tak dobrze, jak drugie dziecko, które przeżywa to samo. Pojawiają się przyjaźnie. Wyjątkowo silne i trwałe, bo oparte na współodczuwaniu.
Ten film jest podróżą do świata dziecięcej duchowości – empatii, wrażliwości, artystycznej ekspresji i siły charakteru. Świata, w którym wsparcie i bliskość drugiego dziecka jest jak tlen, który pozwala przeżyć najtrudniejsze chwile.
W MROKU NIEPEWNOŚCI
reż. Payal Kapadia / Indie, Francja / 2021
W znalezionym pudełku znajdują się wycięte z gazet artykuły i listy pisane przez studentkę L. do K. – swojego zakazanego ukochanego. Stali obok siebie na studenckich protestach przeciwko prawicowemu rządowi w Indiach. Jednak K. nie potrafił sprzeciwić się, gdy rodzice zabronili mu spotykać się z L.
Jej ból, sny i obserwacje na temat zmieniającego się klimatu politycznego są podobne do odczuć większości studentów w Indiach. Nigdy nie rozumiała, dlaczego jej ukochany zbiera artykuły z gazet. Teraz nabiera to dla niej sensu. Sytuacja polityczna zmienia się tak szybko, że nie sposób wszystkiego pamiętać.
Warstwę wizualną filmu tworzą nagrania z codziennego życia na uniwersytetach w Indiach: uroczystości, intymne momenty, strajki i uliczne demonstracje. Film sugestywnie łączy rzeczywistość z fikcją, sny i wspomnienia z fantazjami i poczuciem niepewności jutra. Otaczający zdjęcia mrok i chwile ciszy wybrzmiewają donośnie.
MŁODY PLATON
reż. Neasa Ní Chianáin, Declan McGrath / Irlandia, Wielka Brytania / 2021
Pan McArevey jest natchnionym dyrektorem katolickiej szkoły dla chłopców w jednej z najbardziej niebezpiecznych dzielnic w Belfaście, w Północnej Irlandii. Kocha Elvisa Presleya i uczy swoich podopiecznych jak docierać do własnych uczuć, gdy konfrontują się z 30-letnim konfliktem, którego krwawe i traumatyczne żniwo zostało zebrane na ulicach ich dzielnicy, często z udziałem ich rodziców.
W tym wyjątkowym obrazie społeczności, która nadal nie może otrząsnąć się z tamtych przeżyć, widzimy niezwykłego nauczyciela, leczącego za pomocą mądrości starożytnych Greków, pesymizm, agresję i historycznie uwarunkowaną rozpacz. Widzimy, jak krytyczne myślenie i uwaga może wzmacniać oraz zachęcać dzieci do spojrzenia ponad ograniczeniami ich własnej społeczności.
Filozofia daje chłopcom szansę na indywidualne zmierzenie się z narracjami swojej społeczności i odrzucenie przekonania, że jedynym rozwiązaniem problemów pozostaje przemoc.
POZNALIŚMY SIĘ W WIRTUALNEJ RZECZYWISTOŚCI
reż. Joe Hunting / Wielka Brytania / 2022
Ten rewolucyjny film powstał w całości w wirtualnej rzeczywistości i dokumentuje emocje uczestników oraz zażyłość tworzonych w tym świecie związków, w nowym ruchu społecznym, wyrosłym z komunikacji online. Reżyser przez dwa lata dokumentował podróż po VRChacie, który jest społeczną platformą wirtualnej rzeczywistości.
W tym równoległym świecie każdy może być kim chce i występować pod postacią awatara. Wszyscy znajdą tu coś dla siebie: można się wygłupiać i uciekać od odpowiedzialności albo pozorować i przeżywać własną śmierć. To również miejsce na rozwój i wybuch uczuć czy naukę.
Reżyser trafnie wybiera swoich bohaterów spośród użytkowników, którzy rozkwitają na nowo w VR i przekraczają swoje ograniczenia w świecie, w którym wszystko jest możliwe. Podróżujemy przez bajkowe przestrzenie i miejsca, towarzysząc parom żyjącym w rzeczywistym świecie osobno. Odwiedzamy lekcje języka migowego i cały czas jesteśmy konfrontowani z pytaniami o ekspresję osobowości, tożsamość, żal, zdrowie psychiczne oraz wiele innych głębokich, ludzkich doświadczeń.
Chociaż bohaterów obserwujemy pod postaciami np. Kermita i innych fikcyjnych bohaterów, nie osłabia to przekazu.
WULKAN MIŁOŚCI
reż. Sara Dosa / Kanada, USA / 2022
W napisach na początku filmu pojawiają się wulkany z ich poetyckimi i równocześnie groźnymi nazwami. To celowy zabieg, bo ten film to prawdziwe love story o niezwykłym trójkącie miłosnym, w którym występuje francuskie małżeństwo Katii i Maurice’a Krafftów oraz wielbione przez nich wulkany. Para twierdziła, że są razem po części właśnie dzięki wspólnej miłości do wulkanów.
Przez ćwierć wieku podróżowali do wszystkich wulkanów, które mogli znaleźć na naszej planecie, stając się tym samym najsłynniejszymi i najbardziej żarliwymi wulkanologami na świecie. Zginęli także razem – podczas wybuchu wulkanu w Japonii w 1991 roku.
Dzięki ich pasji powstało olbrzymie archiwum fascynujących zdjęć i filmów o tych niezwykłych i tajemniczych miejscach na Ziemi. Krafftowie chcieli dokumentować je z bliska. Maurice przeszedł „chrzest” już w wieku dwudziestu paru lat, parząc nogę w lawie. Odbył również ekstremalnie ryzykowną wyprawę pontonem po wulkanicznym jeziorze pełnym żrącej siarki. Krafftowie stworzyli własną kategoryzację wulkanów, które dzielili na czerwone – z lawą i szare – bez lawy. Każdy miał dla nich swoją własną, odrębną i wyjątkową osobowość. „Kiedy raz zobaczysz wybuch wulkanu, nie możesz już się od tego uwolnić” – tłumaczy Katia.
Film jest medytacją nad życiem na krawędzi przepaści, w oparach dymu i lawy o temperaturze 1200 °C. „Ciekawość jest tu silniejsza od lęku” – jak stwierdziła kiedyś Katia.
TERYTORIUM
reż. Alex Pritz / Brazylia, Dania, USA / 2022
Pasjonujący dokumentalny thriller przenosi nas do serca brazylijskiej Amazonii, gdzie reżyser przez trzy lata towarzyszy plemieniu Uru-eu-wau-wau w walce o ziemię i przetrwanie.
W latach 80. XX wieku żyło ich tysiące, dziś pozostało niespełna 200 osób. Po śmierci jednego z przedstawicieli starszyzny, na barkach 18-letniego Bitate leży walka o przeżycie grupy, której terytorium otoczone jest przez osadników, farmerów i poszukiwaczy cennych minerałów. Wszyscy chcą jednego – wykarczować puszczę. Ich sojuszniczką w tej nierównej walce jest Neidinha, aktywistka, która od 20 lat walczy o ich przetrwanie, pomimo gróźb kierowanych pod jej adresem.
Reżyser dzieli się kamerą z bohaterami, wnosząc do filmu autentyzm i podnosząc temperaturę emocji. Kamera obserwuje też drugą stronę puszczy – tych, którzy zachęceni przez brazylijskiego prezydenta Bolsonaro, nie robią sobie nic z zakazów karczowania i wstępu na terytorium rezerwatu. Czują się jak osadnicy w westernach. Budują nowe życie.
Jesteśmy świadkami walki o przetrwanie i przyszłość małej grupy ludzi i jednocześnie całej planety. Agresja podsycana jest agresją. Gdy w starciach ginie jeden z przywódców plemienia, jego członkowie palą nielegalnie zbudowane domy osadników. Nie ma już z kim rozmawiać o pokoju i przestrzeganiu prawa. W Brazylii w 2021 roku liczba wtargnięć osadników na terytoria zajmowane przez plemiona podwoiła się – jak czytamy w napisach końcowych filmu, który okazuje się rozpaczliwym krzykiem wzywającym nas do opamiętania.
Jednym z producentów filmu jest Darren Aronofsky,reżyser filmów: „Czarny łabędź”, „Requiem dla snu”.
Gdyńskie jury
W tegorocznym jury gdyńskiej edycji festiwalu MDAG zasiadają:
- Maciej Cuske – twórca filmów dokumentalnych, pokazywanych na polskich i międzynarodowych festiwalach filmowych, za które otrzymał wiele nagród. Tylko za ostatni swój film, „Wieloryb z Lorino”, między innymi: Nagrodę Smakjam za Najlepszą Produkcję w Konkursie Polskim na 17. Millennium Docs Against Gravity FF, Brązowy i Srebrny Lajkonik oraz Srebrny Róg na KFF w Krakowie czy Nagrodę Polskiej Akademii Filmowej „Orzeł” 2021. Cuske jest ekspertem Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej, członkiem Polskiej Akademii Filmowej. W 2020 roku był nominowany do Paszportu Polityki. Prowadzi warsztaty filmowe w Polsce i zagranicą. Jest wykładowcą m.in. Gdyńskiej Szkoły Filmowej.
- Honorata Martin – uprawia malarstwo, instalacje, performance i video. Jej działania najczęściej rozgrywają się w czasie rzeczywistym, a sztuka często wiąże się z przekraczaniem ograniczeń własnego ciała i społecznego tabu. Jest laureatką Nagrody Deutsche Bank „Spojrzenia”. Nominowana do Paszportu Polityki. Laureatka nagrody Splendor Gedanensis za wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuki. Zwyciężczyni plebiscytu „Polacy z Werwą” w dziedzinie sztuk pięknych. Stypendystka stypendium twórczego Ministra Kultury i Marszałka Województwa Pomorskiego.
- Maciej Salamon – artysta wizualny, muzyk, wykładowca. Studiował na gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych, na której aktualnie prowadzi zajęcia na Wydziale Rzeźby i Intermediów. Wokalista i gitarzysta duetu Nagrobki. Twórca teledysków i animacji. Wielokrotnie nagradzany za swoją twórczość. Prowadzi Galerię Gablotka, która od dwudziestu dziewięciu wystaw prezentuje prace artystów związanych z Pomorzem.
Nagroda ETNOMATOGRAF
W tym roku w Gdyni po raz drugi poznamy też laureata nagrody ETNOMATOGRAFU, przyznawanej przez Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku. Przyznawana jest ona najlepszemu filmowi o tematyce etnograficznej i antropologicznej.
Tę nagrodę otrzyma reżyser filmu, który w najczulszy sposób ukaże na ekranie autentyczne oblicze człowieka.
Przypominamy, że program festiwalu oraz więcej informacji o biletach można znaleźć na stronie MDAG Gdynia.
Magdalena Śliżewska
fot. Anna Rezulak
UM Gdynia
