Manfred Mack, niemiecki historyk, slawista i tłumacz, Żelu Żelew bułgarski dysydent, filozof i polityk, Stefan Canew, bułgarski dramaturg i poeta, Lane Kirkland, amerykański działacz społeczny i związkowy oraz Wasyl Stus, poeta, ukraiński literaturoznawca i publicysta zostali uhonorowani Medalami Wdzięczności. To odznaczenie ustanowione przez Europejskie Centrum Solidarności w podziękowaniu obcokrajowcom, którzy wspomagali Polskę w jej trudnej walce o wolność i demokrację.
Uroczystość odbyła się w środę, 31 sierpnia w sali Kultury pokojowych przemian na wystawie stałej ECS. Całą transmisję z wydarzenia można obejrzeć m.in. na profilu youtube Europejskiego Centrum Solidarności. https://www.youtube.com/embed/Hg3d_rVQYWg
Europejskie Centrum Solidarności ustanowiło Medal Wdzięczności w celu uhonorowania obcokrajowców, którzy:
- wspomagali Polskę w jej trudnej walce o wolność i demokrację w czasie komunistycznej dyktatury
- badają i popularyzują na świecie historię antykomunistycznej, demokratycznej opozycji w Polsce
- w duchu ideałów Solidarności stają w obronie uniwersalnych praw człowieka, angażują się na rzecz promocji idei solidarności jako podstawy europejskiego porządku, działają na rzecz porozumienia między narodami, a ład społeczny i moralny budują na dialogu.
Medale Wdzięczności otrzymali:
- Stefan Canew (ur. 1936)
Bułgarski dramaturg, poeta i pisarz, autor wierszy, sztuk teatralnych, powieści historycznych i tekstów z zakresu estetyki. Jego twórczość objęto niemal całkowitym zakazem publikacji. Z uwagi na nieugiętą postawę, opozycyjne zaangażowanie rodziny oraz organizowanie działalności społecznej i artystycznej w kontrze do propagandy komunistycznej, padł ofiarą represji ze strony władzy.
Stefan Canew nie mógł być obecny na gali. Medal w jego imieniu odebrała Margerita Geneva, Ambasador Republiki Bułgarii w Polsce. Odznaczenie wręczyła Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska i Basil Kerski, dyrektor ECS.
- Manfred Mack (ur. 1955)
Niemiecki historyk, slawista i tłumacz, zajmujący się historią stosunków polsko-niemieckich. Wykłada historię, kulturę i literaturę polską. Asystent naukowy w Instytucie Niemiecko-Polskim w Darmstadt.
Manfred Mack odebrał medal osobiście z rąk Bożeny Rybickiej-Grzywaczewskiej, bohaterki strajku 1980 roku, działaczki opozycji demokratycznej w Polsce, która przez wiele lat współpracowała laureatem i jest wnioskodawczynią przyznania medalu właśnie jemu.
Dwóch laureatów otrzymało medale pośmiertnie. W imieniu nagrodzonych odznaczenia odebrała najbliższa rodzina.
- Żelu Żelew (1935–2015)
Bułgarski dysydent, filozof i polityk, prezydent Bułgarii w latach 1990–1997. Działalność dysydencką realizował poprzez literaturę i naukę. To dzięki jego rozważnemu przywództwu, zmiana ustroju w Bułgarii miała łagodny przebieg.
Medal nadany został pośmiertnie. W imieniu ojca medal odebrała córka Stanka Żeliewa, Odznaczenie wręczyli: Tomasz Grodzki, marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej i Piotr Adamowicz, działacz opozycji demokratycznej, dziennikarz, poseł na Sejm RP.
- Lane Kirkland (1922–1999)
Amerykański działacz społeczny i związkowy, zaangażowany w pracę na rzecz polskiej opozycji i przemian demokratycznych po upadku ustroju komunistycznego.
Medal został nadany pośmiertnie, odznaczenie odebrały córki laureata: Lane Kirklanda: Louise Kirkland Condon oraz Lucy Schoenfeld. Medal wręczył Bogdan Lis, sygnatariusz Porozumienia Gdańskiego, jeden z liderów Solidarności, który bezpośrednio współpracował z Lanem Kirklandem.
- Wasyl Stus (1938–1985)
Ukraiński literaturoznawca i publicysta, krytyk literacki, uznany za najwybitniejszego ukraińskiego poetę II poł. XX wieku. Był ostatnim ukraińskim więźniem politycznym, który zmarł w sowieckich obozach.
Medal został nadany pośmiertnie. W imieniu swojego ojca odznaczenie odebrał Dmytro Stus, dyrektor Muzeum Tarasa Szewczenki w Kijowie, który od wielu lat aktywnie działa na rzecz polsko-ukraińskiej solidarności. Medal wręczył Bogdan Borusewicz, organizator strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980, wieloletni marszałek Senatu RP.
Kandydatów do wyróżnienia Medalem Wdzięczności może zgłosić każdy, posługując się formularzem zgłoszeniowym. O przyznaniu wyróżnienia decyduje Kapituła Medalu w oparciu o zasady, które określa regulamin.
Za oprawę muzyczną uroczystości zadbał kwartet smyczkowy Cappelli Gedanensis pod dyrekcją koncertmistrzyni Katarzyny Kowacz.
Medal Wdzięczności
ECS ustanowiło Medal Wdzięczności w 30 rocznicę powstania Solidarności. Dotychczas uhonorowanych zostało ponad 700 osób. W gronie odznaczonych są obcokrajowcy, którzy wspomagali Polaków i polską opozycję w czasach komunizmu – moralnie, politycznie i materialnie, wspierali rozwój społeczeństwa obywatelskiego oraz promowali idee Solidarności. Honorowani są również ci, którzy dziś w duchu ideałów Solidarności bronią uniwersalnych praw człowieka i wzmacniają pokój na świecie, budując dobre relacje między narodami. A także ludzie nauki i kultury, aktywiści, muzealnicy, dziennikarze i publicyści, którzy dokumentują, badają i popularyzują historię ruchu Solidarność.
Medal Wdzięczności został wykonany według projektu gdańskiej rzeźbiarki Dobrochny Surajewskiej. Słowo „dziękuję” wybito na awersie medalu w 43 językach (m.in. polski, angielski, niemiecki, francuski, włoski, japoński, grecki, litewski, szwedzki, walijski, czeski, portugalski, japoński). Na rewersie widnieje napis „Solidarność”, wizerunek przybranej kwiatami bramy Stoczni Gdańskiej oraz łacińska sentencja: Hic nobis adiumento in periculis, solacio in laboribus fuit (Spieszył nam z pomocą w niebezpieczeństwie, z otuchą, gdy było ciężko).
Biogramy laureatów
Stefan Canew (ur. 1936)
Bułgarski dramaturg, poeta i pisarz, autor wierszy, sztuk teatralnych, powieści historycznych i tekstów z zakresu estetyki. Jego twórczość objęto niemal całkowitym zakazem publikacji. Z uwagi na nieugiętą postawę, opozycyjne zaangażowanie rodziny oraz organizowanie działalności społecznej i artystycznej w kontrze do propagandy komunistycznej, padł ofiarą represji ze strony władzy.
Tworzył zarówno w czasach reżimu totalitarnego w Bułgarii, jak i po zmianie systemu politycznego. Dorobek artystyczny, dysydencka przeszłość oraz liczne wystąpienia medialne na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat, składają się na wizerunek Stefana Canewa jako osoby uczciwej i szczerze zaangażowanej w obronę prawdy intelektualnej przed populizmem i obłudą. Świadczą o tym również krytyczne podejście do obecnych prominentnych polityków i jawne rozczarowanie brakiem prawdziwej przemiany demokratycznej. Jego wiersze tłumaczono na wszystkie języki europejskie, chiński, mongolski, arabski i hebrajski, a sztuki teatralne wystawiano w ponad 200 teatrach na całym świecie.
Żelu Żelew (1935–2015)
Bułgarski dysydent, filozof i polityk. Działalność dysydencką realizował poprzez literaturę i naukę. To dzięki jego rozważnemu przywództwu, zmiana ustroju w Bułgarii miała łagodny przebieg.
W latach 60. był wykładowcą akademickim i członkiem Bułgarskiej Partii Komunistycznej. Za krytykę dogmatów filozofii marksistowskiej został pozbawiony pracy na uniwersytecie i wykluczony z partii. Pisał o ustroju, analizował działania państw autorytarnych i totalitarnych. W 1980 roku na sympozjum naukowym w Wielkim Tyrnowie wygłosił referat krytykujący stan humanistyki w ZSRR, co spowodowało ostrą reakcję delegacji sowieckiej. Mimo to rozwijał badania nad istotą ustroju komunistycznego. Dostrzegał szansę rozpadu systemu i przejścia od dyktatury wojskowej do wielopartyjnej liberalnej demokracji. Był współtwórcą Społecznego Komitetu Obrony Ekologicznej „Ruse” (1988) oraz Klubu Poparcia Jawności i Przebudowy (1988). Uczestniczył we wszystkich prodemokratycznych demonstracjach.
Założyciel Związku Sił Demokratycznych, prezydent Bułgarii (1990–1997).
Manfred Mack (ur. 1955)
Niemiecki historyk, slawista i tłumacz, zajmujący się historią stosunków polsko-niemieckich. Wykłada historię, kulturę i literaturę polską. Asystent naukowy w Instytucie Niemiecko-Polskim w Darmstadt.
Wspierał aktywnie polską opozycję. Już jako student pracował w Socjalistycznym Komitecie Wschodnioeuropejskim, który współtworzyli inicjatorzy Praskiej Wiosny. Publikował teksty polskich, czeskich, rosyjskich i węgierskich dysydentów. Wraz z przyjaciółmi z komitetu Solidarność z Solidarnością zaprosił do Niemiec przedstawicieli Niezależnego Zrzeszenia Studentów i NSZZ „Solidarności”. W stanie wojennym organizował wydarzenia z udziałem Jacka Kaczmarskiego i Seweryna Blumsztajna. Polskim autorom publikującym bez zgody komunistycznej władzy w zachodnioniemieckich magazynach, dostarczał honoraria, przemycając je przez granicę. Wielokrotnie nagradzany za swój wkład w budowę polsko-niemieckiej przyjaźni.
Lane Kirkland (1922–1999)
Amerykański działacz społeczny i związkowy, zaangażowany w pracę na rzecz polskiej opozycji i przemian demokratycznych po upadku ustroju komunistycznego.
Długoletni przewodniczący American Federation of Labor-Congress of Industrial Organizations, największej amerykańskiej centrali związkowej (1979–1995). Aktywnie wspierał Solidarność popularyzując działalność związku na arenie międzynarodowej. Był zdecydowanym przeciwnikiem wprowadzenia stanu wojennego. We współpracy z administracją Ronalda Reagana zaangażował amerykańskich związkowców w pomoc polskiej opozycji, przekazując ponad 6 milionów dolarów w gotówce i sprzęcie, w tym fundusze na kampanię wyborczą 1989. Uczestniczył w drugim zjeździe Solidarności. Wszedł w skład Rady Dyrektorów Polsko-Amerykańskiego Funduszu Przedsiębiorczości, powołanego przez Kongres USA na rzecz wsparcia rodzącej się polskiej gospodarki rynkowej.
Jest patronem programu stypendialnego dla studentów z Europy Wschodniej, Kaukazu Południowego i Azji Centralnej. Za zasługi dla międzynarodowego ruchu związkowego został odznaczony amerykańskim Prezydenckim Medalem Wolności (1994) i polskim Orderem Orła Białego (1999).
Wasyl Stus (1938–1985)
Ukraiński literaturoznawca i publicysta, krytyk literacki, uznany za najwybitniejszego ukraińskiego poetę II poł. XX wieku. Był ostatnim ukraińskim więźniem politycznym, który zmarł w sowieckich obozach.
Studiował w Doniecku (wówczas Stalino) w Donbasie. Był jednym z najbardziej aktywnych przedstawicieli ruchu na rzecz odrodzenia języka i kultury ukraińskiej, a także uznania przemilczanego dorobku literackiego ukraińskich twórców.
Publikował w ZSRR i na Zachodzie. Przeciwstawiał się antyukraińskiej polityce sowieckich władz i ograniczaniu wolności słowa. Został uwięziony, po czym skazany za „antysowiecką agitację i propagandę” na pięć lat łagru i trzy lata zesłania. Po powrocie ze zsyłki zaangażował się w działalność Ukraińskiej Grupy Helsińskiej. Ponownie został aresztowany i skazany na 10 lat więzienia i 5 lat zesłania. Pisane w obozie wiersze przemycał, aby ukazały się za żelazną kurtyną w zbiorku „Z obozowego zeszytu”. Za swoją nieugiętą i bezkompromisową postawę był niejednokrotnie wtrącany do karceru. Podczas jednej z kar ogłosił głodówkę. Zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach w łagrze na Kołymie.
Marta Formella
Urząd Miejski w Gdańsku
